Czy metody ograniczające bezrobocie w USA mogą znaleźć zastosowanie w Polsce?

Wszystko wskazuje na to, że dwucyfrowa stopa bezrobocia pozostanie na wiele lat stałym elementem polskiego rynku pracy. Za rok, po zakończeniu piłkarskich mistrzostw Europy EURO 2012, wiele przedsiębiorstw pracujących zarówno przy przygotowaniu jak i przeprowadzeniu tej imprezy, oraz przedsiębiorstwa budujące obecnie infrastrukturę, nie mając nowych atrakcyjnych kontraktów zaczną zwalniać pracowników i liczba osób poszukujących pracę na pewno wzrośnie. Aby skutecznie przeciwdziałać temu zjawisku warto przyjrzeć się jakie rozwiązania w ograniczeniu bezrobocia stosują inne kraje.

W Stanach Zjednoczonych kwestie dotyczące rynku pracy należą do kompetencji władz stanowych. Do obsługi osób poszukujących pracę przygotowane są dwie stanowe agencje, z których jedna zajmuje się świadczeniami ubezpieczeniowymi i zasiłkami dla osób, które straciły pracę (Unemployment Insurance Agency), a druga pomaga bezrobotnym w znalezieniu nowego zatrudnienia (Workforce Development Agency). Osoby kwalifikujące się do zasiłków, aby otrzymać świadczenie muszą zarejestrować się w obu agencjach i złożyć swoje aktualne CV, a osoby bez prawa do zasiłku mogą rejestrować się i składać CV tylko w agencji pomagającej znaleźć zatrudnienie. W stanie Michigan, aby kwalifikować się na zasiłek, konieczne jest przepracowanie pięciu pełnych kwartałów zarabiając co najmniej 2.871 USD kwartalnie. Tygodniowe świadczenie wyliczane jest na podstawie otrzymywanych dochodów i stanowi 4.1% najwyższego dochodu z jednego kwartału, do kwoty 362 USD na tydzień. Zasiłek przysługuje przez okres do 26 tygodni i wypłacany jest co dwa tygodnie. Ze względu na duże bezrobocie, w wypadku braku zatrudnienia, zasiłek ten może być przedłużany na kolejne 20 tygodni. Aby otrzymać każdy dwutygodniowy zasiłek, bezrobotny musi co dwa tygodnie, w określonym dniu i o określonej godzinie, telefonicznie, za pomocą automatu głosowego potwierdzać swoją aktywność w szukaniu nowego miejsca pracy. Na podstawie ostatnich dwóch cyfr numeru ubezpieczeń społecznych social security, bezrobotnym przypisano dokładne jednogodzinne przedziały czasowe do telefonicznego kontaktu z Unemployment Insurance Agency i potwierdzenia gotowości do podjęcia pracy.

Agencja pomagająca w znalezieniu zatrudnienia, Workforce Development Agency, udziela szerokiej pomocy w poszukiwaniu pracy. Udostępnia bezpłatne korzystanie zarówno z internetu jak i z urządzeń biurowych, oraz posiada doradców pomagających utworzyć profesjonalne CV. Na portalu internetowym agencji, na którym każdy bezrobotny musi przedstawić swoje CV, mogą również rejestrować się pracodawcy. Osoba poszukująca pracy musi utworzyć swój profil według ustalonego schematu, podając wykształcenie, wszystkie zdobyte kwalifikacje oraz przebieg pracy zawodowej i może w dowolny sposób szukać na portalu ofert pracy, które zamieszczają pracodawcy. Pracodawcy natomiast, mogą bezpłatnie zamieszczać swoje oferty, również według ustalonego schematu podając opis stanowiska na które poszukują pracownika, nazwę pracodawcy, zakres obowiązków pracownika a także oczekiwane wykształcenie i doświadczenie zawodowe. Pracodawcy mogą również sami w dowolny sposób szukać pracowników spośród osób zarejestrowanych na portalu. W ten sposób pracodawca ma możliwość skontaktowania się również z osobą, która nie złożyła aplikacji na jego ofertę. Na stronie internetowej agencji w stanie Michigan www.michworks.org znajduje się obecnie ponad 57.500 ofert pracy i założonych jest prawie 860.000 profili bezrobotnych. Na jedną ofertę pracy przypada więc prawie 15 osób szukających pracę. Liczba bezrobotnych przypadająca na jedno miejsce pracy jest w rzeczywistości mniejsza, gdyż bezrobotny, po znalezieniu zatrudnienia, nie musi wycofywać swojego CV z agencji lecz może w dalszym ciągu szukać lepszej oferty pracy. Dla porównania na stronie internetowej warszawskiego urzędu pracy www.upwarszawa.pl znajduje się obecnie zaledwie około 270 ofert pracy a zarejestrowanych jest ponad 41.000 bezrobotnych. Na jedną ofertę pracy przypada więc ponad 150 bezrobotnych. Liczba bezrobotnych przypadająca na jedno miejsce pracy jest jednak w tym przypadku większa, gdyż w urzędach pracy znajduje się wiele fikcyjnych ogłoszeń na które pracodawcy mają już pracowników pochodzących często z zagranicy, a zamieszczenie ogłoszenia potrzebne jest w celu otrzymania zezwolenia na pracę. Nie podawana jest wtedy na stronie internetowej nazwa pracodawcy, którą można poznać dopiero w Urzędzie Pracy. W USA pracodawcy za takie praktyki zostaliby ukarani, a w Polsce robią to świadomie i zupełnie bezkarnie również korporacje o światowym zasięgu miedzy innymi duże banki. Przy takich realiach trudno oprzeć się konkluzji, że w stanie Michigan gdzie stopa bezrobocia jest największa w USA i wynosiła w maju 10.30%, przypada ponad dziesięciokrotnie mniej bezrobotnych na jedną ofertę pracy niż w Warszawie gdzie stopa bezrobocia jest najniższa w Polsce i wynosiła w maju 3.60%. Łatwiej jest więc znaleźć pracę w miejscu o największym bezrobociu w USA niż w miejscu o najmniejszym bezrobociu w Polsce.  

W USA na zmniejszenie bezrobocia oddziaływuje również system podatkowy. Zasiłki dla bezrobotnych dodawane są do dochodów z pracy oraz innych źródeł i podlegają opodatkowaniu na zasadach ogólnych. Jednakże, ze względu na wzrost bezrobocia w roku 2009 wprowadzono czasowo możliwość odjęcia od podstawy opodatkowania pierwszych 2.400 USD zasiłku zwiększając w ten sposób kwotę wolną od podatku federalnego. Zasiłek dla bezrobotnych jako świadczenie stanowe zwolnione jest jednak od podatku stanowego. W okresie otrzymywania zasiłku nie są odprowadzane składki emerytalne do Social Security Administration (SSA), który jest odpowiednikiem polskiego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Wpływa to motywująco na większe zaangażowanie bezrobotnych w poszukiwaniu nowego miejsca pracy. Aby zachęcić bezrobotnych do szukania zatrudnienia w dalszej odleglości od miejsca zamieszkania stworzono możliwość odjęcia od podstawy opodatkowania kosztów związanych z przeprowadzką (Moving expenses). Ulga ta przysługuje podatnikowi jeżeli przeprowadzi się on w nowe miejsce i podejmie pracę. Żeby kwalifikować się na tą ulgę odległość ze starego miejsca zamieszkania do nowego miejsca pracy musi być o co najmniej 50 mil (80 km) większa od dotychczasowej odległości z dawnego miejsca zamieszkania do poprzedniego miejsca pracy, oraz gdy okres zatrudnienia w nowym miejscu pracy wynosi co najmniej 9 miesięcy. Kwota kosztów związanych z przeprowadzką obejmuje  rzeczywiste koszty transportu uwzględniając wskaźnik 0.165 USD za mile, oraz inne niezbędne opłaty jak wynajem samochodu do transportu, koszty wniesienia mebli itp.

Istotnym elementem ułatwiającym zatrudnienie, aczkolwiek kontrowersyjnym, jest bardzo rozpowszechniona w USA forma zatrudnienia na zasadzie wolnej woli obu stron (at will). Forma ta daje możliwość rozwiązywania stosunku pracy w terminie do dwóch tygodni zarówno z inicjatywy pracodawcy jak i pracownika. Łatwość rozwiązania stosunku pracy powoduje, że pracodawcy chętnie zatrudniają pracowników nawet na krótki czas, zdając sobie sprawę, że zwolnienie pracownika nie będzie wiązało się z dodatkowym kosztem. Warto przy tym zaznaczyć, że w USA od każdej pracy, bez względu na jej długość, odprowadzane są obowiązkowo składki emerytalne do SSA i nie ma tam, jak w Polsce, umów, z których składki emerytalne na ZUS nie są odprowadzane.

Aby uniknąć dyskryminowania osób ubiegających się o prace, w USA w procesie rekrutacji na każde stanowisko obowiązuje pracodawców przestrzeganie zasady równych szans (Equal Opportunity Employment Policy) i pracodawca nie może dyskryminować osoby ubiegającej się o pracę, miedzy innymi ze względu na płeć, wiek, religie, rasę i narodowe pochodzenie kandydata. Za łamanie tej zasady federalna agencja U.S. Equal Employment Opportunity Commission może złożyć pozew przeciwko pracodawcy i skutecznie bronić praw dyskryminowanego bezrobotnego.

Może więc warto w działaniach mających na celu ograniczenie bezrobocia w Polsce wykorzystać również wzorce amerykańskie.

Janusz Andryszak

Źródło: www.michworks.org, www.upwarszawa.pl, www.irs.gov, www.michigan.gov 



A oto przykład debaty nt bezrobocia przeprowadzonej we Włocławku:
Materiał filmowy Nr 1