I. Wstęp
1. Ruch Kontroli Wyborów (RKW) działa od 2015 r., kontrolując zarówno wybory
prezydenckie, jak i parlamentarne oraz samorządowe. Nasze społeczne wsparcie podczas
kontroli tych wyborów zaowocowało wychwyceniem znacznej liczby pojawiających się
wówczas nieprawidłowości.
2. Władze Prawa i Sprawiedliwości wielokrotnie i od lat podkreślały, że posiadają własny
„Korpus Ochrony Wyborów”, składający się (ponoć) z kilkudziesięciu tysięcy członków i
sympatyków PiS, ale praktyka wyborcza zdaje się tego faktu nie potwierdzać (PiS
przypomniano sobie o KOW wiosną 2023 r., potem przestało nawet o nim mówić; na kilka
tygodni przed wyborami 2023 r. zainteresowanych pełnieniem takiej funkcji informowano, że
listy chętnych wolontariuszy PiS do OKW są zamknięte, choć przyjmowane są nadal zapisy
na listy rezerwowe).
3. Tymczasem zwolennicy tzw. oPOzycji totalnej działali dość prężnie na różne sposoby, jak
organizowanie wolontariuszy, wymiana informacji, rozmowy z politykami (posługując się w
tych celach m.in. tzw. „spaces” na komunikatorze X/Twitter, FB i TikTok) i powołało rodzaj
własnego ruchu kontroli: pn. „Obywatelska Kontrola Wyborów – Pilnuj Wyborów”, do
którego przystąpiło formalnie wiele tysicy silnie zmotywowanych do odsunięcia formacji
rządzącej od władzy osób związanych lub sympatyzujących m.in. z takimi organizacjami jak
KOD itp. i zasiadających w dużej części w różnych obwodowych komicjach wyborczych.
Otwartym pozostaje pytanie, czy była to kontrola wyborów, czy, jak się zdaje, raczej
sterowanie (manipulacja)ich przebiegiem.
4. W rezultacie tego 15 października 2023 r. liczący 5 osób (przez większość czasu pracowały
4 osoby) zespół konsultantów RKW zderzył się z efektami tego typu działań wielu tysięcy
członków, mężów zaufania oraz obserwatorów społecznych obwodowych komisji
wyborczych, starających się na granicy prawa lub ,pozaprawnie wpłynąć na zachowania
wyborców podczas głosowania (głównie przez agitację anty-referendalną).
Od godz. 10:00 rano do 21:00 przyjął 343 zgłoszenia telefoniczne oraz otrzymał dziesiątki
SMS-ów, których nie można było odczytać (ograniczenia techniczne). Ponad 90% zgłoszeń
interwencyjnych od wyborców głosujących w OKW dotyczyło nieprawidłowości związanych
z REFERENDUM.
5. Wpływ na nieosiągnięcie pięćdziesięcioprocentowego progu frekwencyjnego w referendum
miały (w mojej opinii) zwłaszcza dwa czynniki:
a. Manipulacje wielu, zainteresowanych doprowadzeniem do niewiążącego charakteru
referendum, członków obwodowych komisji wyborczych (42% frekwencji referendalnej przy
ponad 74% frekwencji wyborczej). Posługiwano się następującymi (niechybnie
uzgodnionymi wcześniej i na wyższym szczeblu) metodami:

- niezgodnie w Wytycznymi PKW dla członków obwodowych komisji
wyborczych oraz wydawanymi komunikatami PKW wyborcom dawano jedynie obie
karty do głosowania w wyborach, gdy wyborca nie upomniał się o kartę do
referendum – nie otrzymywał jej (dotyczyło to zwłaszcza osób starszych).

- pytano wyborców, czy chcą otrzymać trzecią kartę (część mniej
zorientowanych osób, nie wiedząc, w czym rzecz, odmawiała)
- zadawano wyborcom sugerujące pytanie: „Bez referendum”?
- osoby starsze głosujące na zaświadczenie przekonywano, że zaświadczenie
takowe nie uprawnia do głosowania w referendum
- tworzono dwie kolejki do głosowania, kierując do krótszej z nich osoby
odmawiające udziału w referendum.
Podkreślić należy, że zachowania tego typu wpłynęły nie tylko na nieotrzymanie kart przez
konkretnych wyborców, ale stanowiły również rodzaj agitacji wyborczej mogącej wpłynąć na
postawy innych głosujących. Pogwałcono tu zatem prawo wyborcze przynajmniej w dwóch
punktach i złamano ciszę referendalną.
b. Liczna zorganizowana przez KOD turystyka wyborcza – głosowanie na
zaświadczenia (Wg obwieszczenia PKW o wyborach z 15 października liczba kart wydanych
na podstawie zaświadczenia o prawie do głosowania w 2023 r. to 428 109; w 2019r. wg
PKW wydano ich 202 810). Do tego nie ma pewności, że podana przez PKW liczba kart
wyborczych wydanych na podstawie zaświadczeń o prawie do głosowania pokrywa się z
liczbą zaświadczeń wydanych przez urzędy gminne (krążą pogłoski o procederze fałszowania
zaświadczeń i głosowania wielokrotnego przy użyciu zaświadczeń nieoryginalnych, a także
niekiedy o nieodbieraniu przez komisje zaświadczeń od osób głosujących).
Gdyby zrealizowano postulat RKW (powtarzany od kilku lat, także przeze mnie na kilku
komisjach sejmowych zajmujących się nowelizacjami Kodeksu Wyborczego), by wprowadzić
Centralny Rejestr Wyborców z funkcjonalnością odnotowania przez członka OKW w czasie
rzeczywistym wydania wyborcy karty do głosowania, można by zminimalizować możliwość
wielokrotnego oddania głosu przez jednego wyborcę.
Do analizy pozostaje to, ile mandatów straciły te komitety wyborcze, na niekorzyść których
uprawiano zarówno turystykę wyborczą przy użyciu zaświadczeń autentycznych, jak i ew.
fałszywych.

II. Raport z dyżuru RKW 15 października 2023 r. na podstawie 343 zgłoszeń
telefonicznych od nieznanych rozmówców (do części doniesień telefonicznych należy
podchodzić ostrożnie, jako do relacji niepotwierdzonych przez inne, niż zgłaszający je,
źródła) oraz kilkudziesięciu doniesień wolontariuszy wcześniej związanych z RKW.
[FYI: z przyczyn technicznych nie byliśmy w stanie odczytać i weryfikować kilkudziesięciu
zgłoszeń nadsyłanych SMS’em (wbrew podawanej instrukcji, by komunikować się z nami
tylko głosowo). Liczba nieuwzględniona w podsumowaniu.]
a. Przykłady najczęściej zgłaszanych nieprawidłowości przy głosowaniu w Polsce:
1) odnoszące się do pracy członków OKW dotyczącej samego Referendum – różne postaci
niedozwolonej agitacji antyreferendalnej lub sugerowania przez członków OKW wyborcy
bojkotu Referendum:

1.1 pytania członków OKW kierowane do wyborców (zadawane zanim wyborca sam zgłosi
chęć udziału tylko w części wyborów/referendum) typu: Czy wydać trzecią (tj. referendalną)
kartę?, [Czy] z referendum?, Ile kart [tj. wydać]?;
1.2 wydawanie przez członka OKW wyborcy tylko dwóch kart parlamentarnych, tj. bez karty
do referendum bez pytania o to wyborcy. Tylko, gdy wyborca to zauważył bezpośrednio i
zwrócił na to uwagę, karta była wydawana. Część wyborców orientowała się zbyt późno, by
karta mogła być wydana.
1.3 odmowa wydania karty wyborcy głosującemu przy wykorzystaniu Zaświadczenia o
prawie do głosowania. Członkowie OKW powoływali się na to, że w tytule Zaświadczenie
nie ma wskazanego uprawnienia do udziału w referendum, a tylko w wyborach.
Przykładowe zgłoszenia dotyczące nieprawidłowości podczas głosowania w referedum w
Polsce: Trzecią kartę, tj. referendalną, wyborca otrzymał dopiero „na żądanie”; nie
proponowano karty do referendum i podobne
Toruń, (OKW ?), szkoła nr 7 ul. Marcińska 13, godz. 15 || Mielęcin, OKW nr 11 ||
Warszawa, OKW nr 169, ul. Sobieskiego, przedszkole || Warszawa, OKW nr 692, ul.
Drzymały 1 || Kielce, OKW nr 57, ul. Głogowa 6 || Suchy Las koło Poznania, OKW nr 3 ||
Katowice, OKW nr. 7, ul. Panewnicka 13 || Gorzów Wielkopolski, OKW nr 22 (wyborca p.
Kafel) || Krosno Odrzańskie, OKW nr 7, szkoła nr 2 || Łódź, OKW nr 65, wyborca zażądał
wpisania uwagi do protokołu || Myszków (woj. Śląskie), OKW nr 12 || Gdańsk, OKW nr. 53 ||
Warszawa-Wawer, OKW nr 521 || Kraków, OKW nr 409, członek OKW Sylwia Karcz nie
chciała wydać trzeciej karty || Żyrardów OKW nr 1 || Warszawa, OKW nr 33, ul. Hoża ||
Łódź, OKW nr 68 || Wrocław, OKW nr. 124, ul. Św. Jerzego, wyborca zażądał wpisu uwagi
do protokołu || Kraków, OKW nr 22, Rynek Klepacki 18, odmowa wydania karty do
referendum; wyborca zażądał wpisu uwagi do protokołu || Przeschleń (pow. Tarnogórski),
OKW nr 16 || Warszawa Żoliborz, OKW 332, nie wydano karty referendalnej; pokrzywdzona
p. H. Domańska || Białystok, OKW nr 13, ul. Waszyngtona || Gdańsk, OKW nr 175 ||
Warszawa Marki, OKW nr 1 || Gdańsk, OKW nr 89, zgłaszający Tomasz Pietraszak || Gdańsk,
OKW nr 105, ul. Unruga, Szkoła nr 39 || Inowrocław, OKW nr. 20 || Gliwice, OKW nr 25 ||
Częstochowa, ul. Żabia, szkoła nr 22 || Warszawa Bielany, OKW nr 801 || Warszawa-Wawer
OKW 516 || Łochów, OKW nr 13 || Łódź, OKW nr. 56, ul. Franciszkańska 137 || Wrocław,
OKW nr 132, szkoła podstawowa nr 95, ul. Krakowska || Siedlce, OKW nr 19, szkoła nr 3 ||
Warszawa, OKW nr 791, ul. Broniewskiego 99A || Warszawa Sadyba, OKW nr 133, ul.
Bernardyńska 14, w składzie 13 członków komisji 10 bez identyfikacji zgłaszających KW.
choć wg sygnalisty po parę osób należących do dwóch rodzin sympatyzujących z PO ||
Dragacz Kujawsko Pomorski (gmina Dragacz || Kąty (gmina Góra Kalwaria) || Kraków,
osiedle Handlowe 4, zgłaszająca Urszula Bednarczyk || Rewal, OKW 1, Obierowo ||
Komorniki, OKW nr 1 (gmina Komorniki k/ Poznania) || Wąchock, OKW nr 4, zgłaszająca
Katarzyna Miernik || Targówek OKW nr 910 || Gdańsk, OKW nr 10 || Gdańsk, Jaśkowa
Dolina 10 || Gdańsk, ul. Rogalińska, szkoła podstawowa || Wielki (gmina Hażlack, woj.
Śląskie, powiat Wierzyński), OKW nr 3 || Inowrocław OKW 37 || Grodzisk Mazowiecki
OKW 1 || Warszawa OKW nr 1105 (obwód zamknięty w szpitalu psychiatrycznym) ||
Warszawa OKW nr 896

Inne jednostkowe nieprawidłowości:
 Warszawa, OKW 34 gmach Elektroniki Politechniki Warszawskiej: agitacja anty-
referendalna w kolejce (na ulicy) do OKW
 w polu przy nazwisku osoby chcącej zagłosować widniał już wcześniej złożony
(inny?) podpis.
 kilka przypadków wydawania wyborcom nieostemplowanych kart do głosowania (np.
Gródek, 16-040 podlaskie, pow. białostocki, OKW 3 – brak drukowanej pieczęci na
karcie do referendum)
 kilka przypadków zgłoszeń dot. złej organizacji przestrzeni w lokalu wyborczym, brak
przegród, umożliwiających oddanie tajnego głosu (np. Kraków, OKW 242; Warszawa,
OKW 929, Targówek: brak tajności głosowania doprowadził do awantur między
stłoczonymi, widzącymi własne głosy, wyborcami, sąsiadami)
 zła organizacja pracy OKW – niedostateczna liczba kart do głosowania powodująca
kilkugodzinne oczekiwanie na dowóz kart do głosowania – zatrzymanie prac komisji
(np. Kraków, Wrocław, Warszawa).
 podejrzana interwencja okręgowej komisji wyborczej w Warszawie: zmiana części
treści protokołu na żądanie okręgowej komisji wyborczej Warszawa Śródmieście
(wezwanie członków OKW nr 22 do stawienia się w Urzędzie Dzielnicowym dnia 16
X 2023 ze względu na rzekomą konieczność zmiany wyjaśnienia jednej z nieścisłości
w protokole podanym wcześniej do systemu elektronicznego PKW i przez ten system
zaakceptowanym. Zgłoszenie pochodzi od znanego RKW z imienia i nazwiska
członka w/w OKW, będącego (najwyraźniej) w stanie wyczerpania fizycznego.
Członek ów powiadomił nas, że w/w protokoły podpisał bez ich sprawdzenia. Dopiero
kiedy doszedł do siebie następnego dnia, zdał sobie sprawę, że mógł paść ofiarą
manipulacji (jeśliby w znaczącej mierze zmieniono treść protokołu).
 Kraków, OKW nr 124, Skarbimierska 5: tylko w tym OKW (pod tym samym adresem
mieściły się jeszcze OKW nr 122 i OKW nr 124) pojawiło się ok. 1 500 studentów
głosujących na zaświadczenia (wspomniała o tym PKW w TVP 1). W tej sprawie do
RKW dzwoniły trzy osoby. O 16:00 wyborcy stali już od 2h, przed nimi była kolejka
na następne 2h, a za nimi kolejka kończyła się za rogiem ulicy.

b. Przykładowe nadużycia w OKW za granicą RP
 USA, konsulat RP na Florydzie, Miami Beach i konsulat w Waszyngtonie: konsul RP
Mikołaj Rychlik (z PO?) w przeddzień wyborów zmienił rzekomo cały skład OKW na
swoich politycznych znajomych. Dzwoniło w tej sprawie dwóch rozżalonych
wyborców. Podali swoje nazwiska i telefony. (Jeden ze zgłaszających, p. Dariusz
Niworowski(?), zobowiązał się do opisania zaistniałej sytuacji w mailu mającym być
wysłanym na adres mailowy zespołu RKW, ale tego nie zrobił)
 Anglia, Londyn, OKW?: jawna agitacja referendalna oraz podobne do ujawnionych
w Kraju problemy związane z niewydawaniem karty referendalnej
 Anglia, Londyn, OKW 341, nr 344: pytania, czy wydawać karty referendalne

 Hiszpania, Konsulat w Maladze, OKW nr 9: stworzono dwie kolejki. Długa dla
wyborców, odbierających trzy karty, i ekspresowa dla osób, który wydawano dwie
karty
 Niemcy, Kleve, OKW nr 205, Ratusz Muenster Strasse: pytania o chęć pobrania
karty referendalnej (dwa zgłoszenia pod dwoma rożnymi numerami telefonów jedno z
nich od Marcina Hałabudę)
 Niemcy, Duesseldorf OKW 198: pytanie o kartę ref. (wielu wyborców)
 Islandia, OKW nr123: wszyscy członkowie OKW pytali wyborców, czy chcą otrzymać
kartę referendalną
 Wielka Brytania, Londyn OKW 334 + Reading, OKW 354: jawna agitacja i pytanie,
ile kart chce wyborca
 Norwegia, Bergen, OKW 221: pytania o chęć pobrania karty referendalnej
 Szwecja, Sztokholm, OKW nr 301, 303, Ambasada RP: jw.; agitacja przeciwko
referendum
 Grecja, Rodos, Konsulat RP: pytania o chęć pobrania karty referendalnej
 Niderlandy, Haga Ambasada RP OKW 166, 167: jw.

III. Uwagi końcowe
 W wyborach 2023 zwraca uwagę bardzo często powtarzający się w licznych OKW
proceder swoistej agitacji anty-referendalnej prowadzony przez część członków
komisji przy najczęściej biernej wobec tego postawie przewodniczących komisji. W
wielu przypadkach wyborcy zachęcani przez naszych konsultantów do zwrócenia
uwagi członkom OKW na sprzeczną z prawem praktykę łamania w ten sposób ciszy
referendalnej w reakcji słyszeli od nich „tak byliśmy szkoleni”.
Pytanie, czy taka sytuacja miała miejsce, a jeśli tak, to kto prowadził szkolenie łamania
prawa.
 Ciekawa sytuacja miała miejsce w wielu OKW w Warszawie. Większość mianowicie
ich członków nie została zgłoszona przez żaden Komitet Wyborczy (np. w OKW nr
133, ul. Bernardyńska 14 na 13 członków aż 10 pochodziło z uzupełnienia składów,
przy każdej z tych osób brak adnotacji o zgłoszeniu jej przez jeden z KW. Byli to
zatem członkowie powołani przez urzędników gminnych. Do tego część tej komisji
obsadzona była członkami chyba dwu rodzin (trzykrotnie powtarza się nazwisko
Choim, dwukrotnie Zając).
Sytuacja w której mamy do czynienia z przewagą w OKW osób powołanych przez
urzędników gminnych (działających z kompetencji Komisarza Wyborczego) nad zgłoszonymi
przez Komitety Wyborcze miała miejsce w wielu komisjach wyborczych w Warszawie m.in.
na Sadybie i Bemowie [OKW 127 8 osób z uzupełnienia Komisarza Wyborcego /11 członków
OKW, 128 9/11, 129 9/11, 130 7/11, 131 10/13, 132 5/7, 712 7/11, 713 8/13, 714 7/13, 716
6/9, 717 6/11, 718 7/11, 719 9/13, 721 6/11, 723 6/11, 724 7/13, 725 6/11, 726 6/11, 729 6/11,
730 6/11, 734 9/13, 735 6/11,736 6/11, 739 8/13, 740 6/11, 742 8/13, 743 7/11, 744 7/11, 745
5/9]. Świadczyć to może m.in. o ograniczonym zaangażowaniu części KW w zgłaszanie
kandydatów na członków OKW, co wykorzystała zarówno część mieszkańców Okręgu

Warszawa (motywowanych np. finansowo, ale być może także politycznie), jak też przez
wcześniej zorganizowane grupy, mające ściśle określone plany, co do swojej roli i sposobu
działania w OKW. Część komitetów wyborczych (zwłaszcza PiS) nie dołożyło, jak się zdaje,
należytych starań, by zaangażować w pracę w OKW wystarczającą liczbę zaufanych i dobrze
przeszkolonych wolontariuszy, co przeciwna strona sceny politycznej miała okazję
wykorzystać. Zwraca uwagę to, że w części OKW powtarza się zjawisko obecności więcej
niż jednego przedstawiciela KO (jeden w pierwszym kroku rekomendowania przez komitety
wyborcze, kolejny w drugim), przy tylko jednym członku OKW delegowanym przez PiS,
jednym z KW Nowej Lewicy, jednym z KW Trzeciej Drogi, niejednokrotnie przynajmniej
jednym z małych KW (zarejestrowanych tylko w części Okręgów). Niska skuteczność
warszawskich struktur PiS w delegowaniu kandydatów do OKW doprowadziła do wyraźnego
braku liczebnej równowagi wśród członków OKW.
[ O ile pamiętam, na kilka tygodni przed wyborami wspominałem w Klubie Ronina, że
specyfiką tych wyborów może być wykorzystanie grup zorganizowanych do dezorganizacji
wyborów. Apelowałem do Klubowiczów o obecność w komisjach, by mogli stać się
(przynajmniej) naocznymi świadkami działań wymierzonych przeciwko tym wyborom i
referendum. Tylko w kilku przypadkach potwierdzono taką obecność w OKW.]

Obawiam się, że służby Państwa zobowiązane do monitoringu sytuacji
bezpieczeństwa niewystarczająco prowadziły obserwację pojawiających się w sieci
internetowej informacji, świadczących o możliwych działaniach niestandardowych, mających
wpływ na zachowania wyborców i mogących zmienić wynik wyborów (zob. akcja turystyki
wyborczej widoczna jeszcze przed wyborami na stronie „Biuro Podróży Wyborczych”
https://www.podrozewyborcze.pl/ Być może obóz rządzący podjął decyzję o nieingerowaniu
w tę akcję, ale kilka nazwisk osób patronujących tej akcji powinno wzbudzić zainteresowanie
służb (np. Robert Gmyrek, Michał Bilewicz). Akcję turystyki wyborczej mógł dodatkowo
wspierać fakt obsadzenia komisji wyborczych osobami wcześniej świadomymi jej
prowadzenia (zob. kierowanie dużych strumieni „spóźniowych wyborców” do ściśle
określonych komisji, które wspierają głosowanie, po godz. 21:00, z pominięciem innych
znajdujących się w pobliżu OKW). Inny aspekt niestandardowych zachowań części OKW, to
całkowita ostentacyjność działań części członków OKW prowadzących agitację
antyreferendalną w licznych OKW i to tak, jakby byli wcześniej zarówno przeszkoleni w
pozaprawnych zachowaniach, jak i upewnieni w bezkarności takich działań.
Po raz kolejny wraca konieczność bardziej szczegółowego opisania czynności zabronionych
w pracy komisji wyborczych, opisania penalizacji tychże w KK oraz wprowadzenia systemu
nadzoru nad prawidłowym przebiegiem procesów sądowych. Dotychczasowe podejście
Wymiaru Sprawiedliwości do tych wykroczeń i przestępstw nie zniechęca potencjalnych
przestępców wyborczych.
„NIE WAŻNE, KTO GŁOSUJE, WAŻNE, KTO LICZY GŁOSY” (Josif Wissarionowicz
Dżugaszwili)
„I KTO WYDAJE KARTY DO GŁOSOWANIA” (jeden z członków Zespołu)
Zespół Ruchu Kontroli Wyborów