Marcin Bogdan: Historia zrzeczenia i Teraźniejszość reparacji
data:22 września 2022     Redaktor: Anna

W bieżącym roku szkolnym wprowadzono do programu nauczania w liceach, technikach i szkołach branżowych nowy przedmiot „Historia i teraźniejszość”. Już sam ten fakt wywołał niezadowolenie środowisk lewicowo – liberalnych. Ale prawdziwa furia i frontalny atak totalnej opozycji nastąpił po opublikowaniu podręcznika do tego przedmiotu napisanego przez profesora Wojciecha Roszkowskiego.

Głównym celem nowego przedmiotu jest wkomponowanie bieżących wydarzeń społeczno – politycznych w kontekst historyczny. I jest to zarazem główny powód ataku zarówno na MEN jak i personalnie na autora podręcznika „Historia i teraźniejszość”.

Najlepszym przykładem na to, jak bardzo potrzebny jest to przedmiot, jak bardzo potrzebna jest znajomość historii przy podejmowaniu i ocenie bieżących decyzji, jest kwestia reparacji wojennych od Niemiec. Politycy opozycji i ich zwolennicy rozpatrują kwestie reparacji wyłącznie w kontekście teraźniejszym, obecnych polsko-niemieckich relacji polityczno-gospodarczych, wspólnego członkostwa w UE i NATO. Zaniedbują przy tym historię lub ją przeinaczają. Nie chcą lub nie potrafią wkomponować bieżących wydarzeń związanych z kwestią reparacji w kontekst historyczny dotyczący rzekomego zrzeczenia się przez Polskę praw do tychże reparacji.
Warto więc – choćby po krótce, w punktach – przypomnieć fakty historyczne sprzed kilkudziesięciu lat, związane z konsekwencjami wybuchu i zakończenia II wojny światowej.
 
• Na przełomie lipca i sierpnia 1945 odbyła się Konferencja Poczdamska, której celem była likwidacja skutków II wojny światowej oraz próba ukształtowania powojennego świata. W konferencji tej uczestniczyły wyłącznie trzy mocarstwa: USA, ZSRR i Wlk. Brytania. W konferencji nie uczestniczyła najbardziej poszkodowana w wyniku wojny Polska, ani pokonane Niemcy, które wywołały i rozpoczęły tę wojnę. Celem Konferencji Poczdamskiej było m.in. opracowanie przyszłych traktatów pokojowych, ale Konferencja Pokojowa, która formalnie miała zakończyć II wojnę światową i uporządkować kwestie relacji między poszczególnymi państwami nigdy się nie odbyła.
 
• Decyzją Konferencji Poczdamskiej było przyznanie Polsce części wschodnich ziem niemieckich, ale nie jako rekompensatę za straty materialne i osobowe poniesione przez Polskę podczas wojny, ale jako rekompensatę za odebrane Polsce przez Związek Sowiecki wschodnie tereny Polski. Rekompensata ta była w dodatku jedynie częściowa, gdyż Polska utraciła na rzez ZSRR 175 tys. km² dawnych Kresów, a otrzymała w zamian zaledwie 100 tys. km² ziem należących przed wojną do Niemiec.
Warto tu dodać, że choć prawnie jest dopuszczalne podejmowanie tego typu decyzji wobec państw trzecich, a więc takich, które nie uczestniczą w negocjacjach, tak jak Polska i Niemcy w Poczdamie, ale jak kruche są to ustalenia świadczy to, że Niemcy jeszcze przez wiele lat kwestionowali przyznanie Polsce tych terenów i dopiero traktat polsko-niemiecki z listopada 1990 (!!) ostatecznie uregulował i zamknął prawnie kwestię polsko – niemieckiej granicy.
 
• Podczas Konferencji Poczdamskiej mocarstwa nie przyznały Polsce żadnych reparacji dotyczących strat materialnych i osobowych bezpośrednio ze strony Niemiec. Stalin zgłosił gotowość wypłacania Polsce jako „bratniemu krajowi” 15% wartości z reparacji wypłacanych przez Niemcy na rzecz ZSRR.
 
• Związek Sowiecki uzależnił jednak przekazywanie Polsce tych reparacji od dostaw węgla z Polski po zaniżonych cenach. Rosjanie uznali, że węgiel wydobywany przez Polaków na Górnym Śląsku pochodzi z kopalń, które przed wojną należały do Niemiec, więc jako zwycięskie mocarstwo mają po prostu do niego prawo. I tak Polska dostarczała Rosji „poniemiecki” węgiel w cenie 10% wartości rynkowej, poniżej kosztów wydobycia, a mimo to ZSRR nie wywiązywał się z wypłacenia Polsce obiecanych 15 proc. reparacji. Paradoksalnie można więc uznać, że to Polska płaciła ZSRR reparacje w imieniu Niemiec.
 
• W 1949 na terenie radzieckiej strefy okupacyjnej powołano nowe państwo, zależną od ZSRR Niemiecką Republikę Demokratyczną (NRD). To nie przeszkadzało Sowietom pobierać reparacje od „bratniego kraju”, jakim miała być NRD. W drenowanej w ten sposób gospodarczo NRD doszło w 1953 roku do masowych protestów robotników, które doprowadziły do wybuchu tzw. Powstania Czerwcowego. Powstanie zostało krwawo stłumione przez Armię Czerwoną, a Niemcy zaczęli masowo uciekać na zachód do Republiki Federalnej Niemiec. Sowieci zaczęli sobie zdawać sprawę, że utrzymanie politycznej kontroli nad NRD nie da się pogodzić ze ściąganiem reparacji.
 
• I tak w sierpniu 1953 r. ZSRR zobowiązał się do przerwania z dniem 1 stycznia 1954 r. pobierania reparacji od NRD. Władze Radzieckie oczekiwały podobnej decyzji ze strony Polski. Zachętą dla Polski miało być urynkowienie cen węgla dostarczanego przez Polskę do ZSRR, a więc zgoda na jako tako uczciwy handel, kosztem rezygnacji z reparacji. Szalenie istotne jest to, że zrzeczenie się przez ZSRR reparacji i oczekiwanie podobnej deklaracji ze strony Polski dotyczyło wyłącznie NRD, nie dotyczyło całych Niemiec, nie dotyczyło Niemiec Zachodnich czyli Republiki Federalnej Niemiec. Warto też pamiętać, że w tym czasie Niemcy Zachodnie (RFN) nie uznawały istnienia Niemiec Wschodnich (NRD) i traktowały wszystkie umowy zawierane przez państwa trzecie z NRD za nieważne z mocy prawa. A więc formalnie Niemcy nie mogą być sukcesorem zrzeczenia się reparacji wobec NRD, nawet gdyby faktycznie do niego doszło ze strony Polski.
 
• Jedynym dowodem na rzekome zrzeczenie się przez Polskę reparacji (oczywiście wobec NRD, a nie całych Niemiec) jest depesza Polskiej Agencji Prasowej z sierpnia 1953 roku opublikowana w Trybunie Ludu, informująca o takiej uchwale Rady Ministrów. Jeśli tego typu uchwała miała być podjęta, to z mocy obowiązującej w PRL Konstytucji mogła być podjęta jedynie przez Radę Państwa, a nie przez Radę Ministrów. Uchwała przywołana przez Trybunę Ludu nie została nigdy opublikowana ani w Dzienniku Ustaw ani w Monitorze Polskim. Nie ma też żadnego dowodu na wystosowanie przez Polskę noty dyplomatycznej do władz NRD, a tym bardziej noty zwrotnej, która prawnie sankcjonowałaby fakt jednostronnego zrzeczenia się reparacji. Nie ma też żadnego dowodu na to, że uchwała weszła w życie jako umowa międzynarodowa. By tak się stało, musiałaby zostać notyfikowana przez ONZ, a śladu takiej notyfikacji też nie ma.
 
Tak po krótce wyglądała historia i to w kontekst tej historii trzeba wkomponować kwestię teraźniejszego podnoszenia należnych nam reparacji. Aż dziw bierze, że wielu polityków opozycji będących historykami z wykształcenia nie zna tych faktów albo nie potrafi z nich wyciągać wniosków. Może więc zamiast krytykować a priori nowy przedmiot „Historia i teraźniejszość”, sami powinni najpierw zapoznać się z podręcznikiem profesora Wojciecha Roszkowskiego? Może trzeba zorganizować zajęcia zaoczne z tego przedmiotu dla posłów i senatorów? Skoro w szkołach w czasach PRL-u oraz III RP ich tego nie nauczono….
 
Marcin Bogdan





Informujemy, iż w celu optymalizacji treści na stronie, dostosowania ich do potrzeb użytkownika, jak również dla celów reklamowych i statystycznych korzystamy z informacji zapisanych w plikach cookies na urządzeniach końcowych użytkowników. Pliki cookies można kontrolować w ustawieniach przeglądarki internetowej. Korzystając z naszej strony, bez zmiany ustawień w przeglądarce internetowej oznacza, iż użytkownik akceptuje politykę stosowania plików cookies, opisaną w Polityce prywatności.