III powstanie śląskie wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921, gdy Komisja Międzysojusznicza przedstawiła projekt przyznania Niemcom prawie trzech czwartych obszaru objętego plebiscytem.

 

Celem powstania było doprowadzenie do przyłączenia Górnego Śląska do Polski, w związku ze złamaniem ustaleń plebiscytowych dotyczących obliczania wyników. Głównym jego organizatorem była Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska.

 

Faktycznym przywódcą powstania był polski narodowy działacz śląski, polityk i publicysta, Wojciech Korfanty. W nocy z 2 na 3 maja wraz z rozpoczęciem działań specjalny oddział powstańczy pod dowództwem por. Tadeusza Puszczyńskiego-Wawelberga wysadził w powietrze mosty kolejowe na Odrze w ramach akcji "Mosty". W ten sposób przerwano połączenia kolejowe z resztą Niemiec. Powstańcy zajęli prawie cały obszar plebiscytowy.

 

Naczelnym dowódcą powstania został pułkownik Wojska Polskiego Maciej Mielżyński, a następnie od 6 czerwca ppłk Kazimierz Zenkteller. Wielu wyższych oficerów sił powstańczych miało stopnie oficerskie w Wojsku Polskim. Poza częścią kadry dowódczej w powstaniu po stronie polskiej brali udział miejscowi Ślązacy, ok. 700 oficerów, 1300 podoficerów i 7000 szeregowych żołnierzy Wojska Polskiego (w tym oddział marynarzy z Gdyni, stanowiący straż przyboczną W. Korfantego).

 

Największa bitwa powstania odbyła się w dniach 21-26 maja w rejonie Góry Świętej Anny.Rozpoczęła się ona w dniu 21 maja szturmem i zajęciem tego strategicznego wzgórza przez bataliony Freikorpsu "Oberland" z Bawarii. Następnie Niemcy przystąpili do dalszego ataku. Najcięższe walki toczyły się w rejonie Lichyni, Leśnicy, Klucza, Zalesia, Januszkowic, Krasowej i Łąk Kozielskich.

 

Już 5 maja Komisja Międzysojusznicza podjęła rokowania na temat linii demarkacyjnej, rozdzielającej walczące strony, nakazując 7 maja rozejm i wskazując linię demarkacyjną. Podjęta 21 maja niemiecka ofensywa przekreśliła rozejm, jednak wywołało to zdecydowaną interwencję Komisji i nakazanie wojskom niemieckim powrót na linię, z której została podjęta ofensywa, powstańcom nakazano nie zajmować ponownie opuszczonych punktów. Komisja ustanowiła pas neutralny pomiędzy walczącymi stronami. Wojska powstańcze wycofały się na linię demarkacyjną biegnącą wzdłuż dotychczasowego frontu. Opuszczone miejscowości zajęły przybyłe na Śląsk wojska angielskie, natomiast po stronie niemieckiej obsadziły linię wojska francuskie. Zgodnie z żądaniami Komisji obie strony w umowie z 25 czerwca zobowiązały się do wycofania wojsk z terenu plebiscytowego do czasu międzynarodowych ustaleń.

 

W wyniku powstania Liga Narodów podjęła 12 października 1921 decyzję o korzystniejszym dla Polski podziale Górnego Śląska. 20 października 1921 Rada Ambasadorów zaakceptowała tę decyzję. Obszar przyznany Polsce powiększony został do ok. 1/3 spornego terytorium. Polsce przypadło 50% hutnictwa i 76% kopalń węgla. Miało to ogromne znaczenie dla gospodarczego bytu II Rzeczypospolitej. Cel powstania został w dużej mierze osiągnięty.

 

 

Dziś oddajemy hołd śląskim patriotom, dla których więź z II Rzeczpospolitą stanowiła rację bytu wolnego Śląska.

 

oprac. HD