Janusz Andryszak: Czy program Rodzina 500 plus powinien oferować zredukowane świadczenia?
data:27 września 2018     Redaktor: Anna

Publikujemy kolejny artykuł Janusza Andryszaka, dotyczący sugestii wprowadzenia zredukowanych świadczeń w programie Rodzina 500 plus dla rodziców, których zarobki netto na osobę w rodzinie przekroczą kwotę 800 zł. po podwyżce minimalnego wynagrodzenia w styczniu do 2250 zł., lecz ich wynagrodzenie brutto będzie niższe od 120 % minimalnego wynagrodzeni. Dla tej grupy pracowników w projekcie Pracowniczych Planów Kapitałowych przewidziano redukcje składek, wiec byłoby również zasadne wprowadzenie zredukowanego świadczenia programu 500 plus.


Wprowadzenie od stycznia 2019 roku podwyżki minimalnego wynagrodzenia do kwoty 2250 zł. spowoduje, że uzyskujące w takiej wysokości zarobki pracujące matki, samotnie wychowujące jedno dziecko, przekroczą próg wartości dochodów, powyżej którego nie jest już przyznawane świadczenie na pierwsze dziecko z programu Rodzina 500 plus. Wprawdzie Ministerstwo Rodziny Pracy i Polityki Społecznej zapewniło, że świadczenia przyznawane na podstawie dotychczasowych wynagrodzeń będą wypłacane również w przyszłym roku, lecz wymóg corocznego ponawiania wniosku o przyznanie świadczenia, spowoduje, że wnioski takich osób składane za rok mogą już być załatwiane odmownie. Konieczność odniesienia się do tej kwestii, nakłania do szerszej oceny skutków działania programu Rodzina 500 plus w dwa i pół roku po wprowadzeniu, która może wskazywać na zasadność dokonania zmian ograniczających powstawanie niekorzystnych zjawisk.

Wprowadzenie od kwietnia 2016 roku programu Rodzina 500 plus miało za cel poprawę sytuacji demograficznej Polski. Pieniężne świadczenie w kwocie 500 zł. miesięcznie było bezwarunkowo przyznawane rodzicom na drugie i każde następne dziecko, zastosowując dla pierwszych dzieci kryterium dochodowe na każdą osobę w rodzinie w kwocie 800 zł, które dla rodzin z dzieckiem niepełnosprawnym podwyższono o 50 % do kwoty 1200 zł. Wykorzystanie liniowego kryterium dochodowego w przyznawaniu świadczeń rodzicom z jednym dzieckiem miało istotny wpływ zarówno na demografię jak też na rynek pracy.

Dane MRPiPS wskazują, że na program Rodzina 500 plus wydawane jest około 2 mld zł. miesięcznie. Wprawdzie w roku 2017 liczba urodzeń wzrosła o około 20 tysięcy, co jest  pozytywnym efektem funkcjonowania programu, jednakże nastąpił też spadek urodzeń pierwszych dzieci w rodzinach, co może być skutkiem użycia liniowej formuły kryterium dochodowego, w przyznawaniu świadczenia na pierwsze dziecko. Niestety, w pierwszym  półroczu 2018 roku urodziło się 5,5 tysiąca dzieci mniej niż analogicznie rok wcześniej. Na rynku pracy natomiast, w ciągu ostatnich 30 miesięcy, nastąpił spadek bezrobocia, co doprowadziło do niedoboru pracowników wielu zawodów, uzupełnianego imigrantami. Pomimo niskiego bezrobocia, wskaźnik zatrudnienia, wyrażający procentowy udział osób aktywnych zawodowo wśród osób w wieku produkcyjnym, pozostaje nadal w wysokości około 60 %, podczas gdy w innych krajach, a szczególnie w Skandynawii, sięga on 75 %.

Liniowy próg dochodowy, uprawniający przy niższych zarobkach do świadczeń 500 plus na pierwsze dziecko, nie nakłania beneficjentów do zwiększenia aktywności zawodowej, lecz ogranicza tą aktywność, kreując postawy społeczne dążące do spełnienia wymagań kryterium dochodowego, pozwalającego na otrzymanie świadczenia. Skalę tego zjawiska  potwierdza także fakt, że podczas wprowadzenia programu Rodzina 500 plus, szacowano jego koszt w roku 2016 na 17 mld zł. a w następnych latach na 22 mld zł. który każdego roku był jednak wyższy z powodu większej liczby osób uprawnionych do świadczenia. Podwyższenie od przyszłego roku minimalnego wynagrodzenia do kwoty wykluczającej otrzymanie świadczenia programu Rodzina 500 plus przez matki wychowujące samotnie jedno dziecko, wymaga rozważenia wpływu tej zmiany na rynek pracy, jak też wskazania optymalnych działań, które ograniczając dezaktywacje zawodowa, zapewnią świadczenie dla tej grupy beneficjentów, wprowadzając trwałe, stabilizujące ten program rozwiązania.

Pozostawienie programu Rodzina 500 plus bez zmian, może powodować dezaktywację zawodową matek z jednym dzieckiem, które, aby nadal otrzymywać świadczenie z tego programu, będą ograniczać zatrudnienie do niepełnego wymiaru godzin, dostosowując swoje wynagrodzenie do liniowego progu dochodowego. Podwyższenie natomiast progu dochodowego będzie wymagało konsekwentnego stosowania tych podwyżek przy każdej zmianie minimalnego wynagrodzenia, co z kolei będzie dezaktywować zawodowo matki w pełnych rodzinach, posiadające więcej niż jedno dziecko, które uzupełniając własnymi zarobkami wynagrodzenie męża, będą dążyły do zachowania dochodów pozwalających na otrzymania świadczenia z programu Rodzina 500 plus także na pierwsze swoje dziecko. Oba przedstawione rozwiązania wpłyną więc negatywnie na rynek pracy, zachęcając do bierności oraz pogłębią niekorzystne zjawiska wykazane w/w wskaźnikiem zatrudnienia.

W Stanach Zjednoczonych, aby zachęcić osoby otrzymujące świadczenie emerytalne z Social Security Administration, będącej odpowiednikiem polskiego ZUS, do aktywności zawodowej w wieku emerytalnym, stosowany jest limit zarobków, które można otrzymać z pełnym zachowaniem świadczenia emerytalnego, a po jego przekroczeniu, mechanizm redukcji tego świadczenia, polegający na zmniejszaniu emerytury o jednego dolara przy zarobkach przekraczających o dwa dolary limit pozwalający zachować całe świadczenie. Mechanizm ten zachęca więc do aktywności zawodowej, gdyż wynikające z kontynuacji zatrudnienia korzyści finansowe przewyższają straty spowodowane redukcją emerytury.

Innym wartym uwagi amerykańskim rozwiązaniem jest program dopłat dla uzyskujących niskie zarobki podatników Earned Income Credit, który w zależności od wielkości kwoty wynagrodzenia oraz ilości posiadanych dzieci, określa bardzo dokładnie, w przedziałach zarobków co 50 dolarów, kwoty tych dopłat, faworyzując osoby zatrudnione w pełnym wymiarze czasu. Program ten zachęca do większej aktywności zawodowej, gdyż osoby wykazujące bardzo małe zarobki, wynikające z niepełnego zatrudnienia, uzyskają dopłaty od państwa w mniejszej kwocie niż osoby pracujące na pełny etat z taką samą stawką za godzinę pracy, co skutecznie redukuje skalę nielegalnego zatrudnienia. W miarę wzrostu wynagrodzenia świadczenie jest zmniejszane aż do pełnej likwidacji, która następuje w różnych przedziałach zarobków, uwzględniając obok ilości dzieci, samotnych rodziców.    

W rządowym projekcie Pracowniczych Planów Kapitałowych, które gromadząc składki pracowników, pracodawców oraz dopłaty państwa, mają zapewnić partycypantom nowe źródło dochodu w wieku emerytalnym, obniżono składki pracowników zarabiających do 120 % minimalnego wynagrodzenia. W celu dodatkowej motywacji tej, stanowiącej 40 % pracowników objętych programem PPK, grupy do uczestnictwa w nowym projekcie, byłoby też zasadne umożliwienie jej szerszego korzystania z programu Rodzina 500 plus, poprzez stworzenie oferty przyznawania częściowego świadczenia na pierwsze dziecko.

Umożliwienie pracownikom zarabiającym do 120 % najniższej płacy korzystania z oferty częściowych świadczeń programu Rodzina 500 plus na pierwsze dziecko, można byłoby dokonać metodą stosowaną w SSA do redukcji emerytury osobom kontynuującym pracę,  jak też metodą używaną w programie EIC promującym zatrudnienie w pełnym wymiarze godzin. Obie wymienione metody będą zachęcać beneficjentów tego programu do pracy, zmniejszając nieznacznie świadczenie przy wyższych zarobkach. Rozwiązanie takie nie tylko hamowałoby dezaktywację zawodową samotnych matek z jednym dzieckiem, które otrzymują najniższe zarobki, ale także spowodowałoby powrót na rynek pracy tych osób, które zrezygnowały z pracy aby otrzymać świadczenie 500 plus na pierwsze dziecko, co ograniczyłoby wzrastające dynamicznie w ostatnim czasie zatrudnianie obcokrajowców.  

Zastosowanie metody wykorzystywanej w SSA wymagałoby indywidualnego wyliczania każdego świadczenia, jeśli średnie zarobki obojga rodziców, lub rodzica wychowującego samotnie dziecko nie przekraczają kwoty 120 % najniższego wynagrodzenia. Korzystanie z metody użytej w EIC wymagałoby natomiast ustalenia progów dochodowych które dla zarobków do 105 % najniższego wynagrodzenia dawałoby świadczenie w kwocie 400 zł., dla zarobków do 110 % minimalnego wynagrodzenia oferowałoby świadczenie 300 zł., a dla zarobków do 115 % i 120 % najniższej płacy, dawałyby odpowiednio świadczenia w kwotach 200 zł. oraz 100 zł. Metoda stosowana w EIC zmniejszałoby niektórym osobom świadczenie w nieco większym zakresie lecz byłaby tańsza w zastosowaniu, podczas gdy metoda używana w SSA dokładniej wyliczałaby świadczenie, lecz byłaby pracochłonna. Formuła programu Rodzina 500 plus, operująca okrągłą kwotą świadczenia, wskazuje że bardziej zasadne byłoby użycie metody stosowanej w programie Earned Income Credit.

Wprowadzenie do programu Rodzina 500 plus możliwości przyznawania zredukowanych świadczeń na pierwsze dziecko przy średnich zarobkach rodziców do 120 % najniższego wynagrodzenia, wymagałoby poniesienia dodatkowych kosztów budżetowych, jednakże w dłuższej perspektywie pozwoliłoby na uzyskanie następujących korzyści dla budżetu:

- Stabilizację kosztów programu Rodzina 500 plus poprzez dłuższe utrzymywanie kwoty świadczenia na obecnym poziomie, gdyż beneficjenci z małymi zarobkami otrzymaliby dodatkowo zredukowane świadczenie na pierwsze dziecko niwelujące rosnącą inflację.
- Ograniczenie dezaktywacji zawodowej i powrót na rynek pracy kobiet, rezygnujących uprzednio z zatrudnienia, w celu uzyskania świadczenia 500 plus na pierwsze dziecko, co  pozwoliłoby na uzyskanie większych wpływów z podatku dochodowego i podatku VAT.
- Większą partycypację osób zarabiających do 120 % najniższej płacy w Pracowniczych Planach Kapitałowych, z powodu preferencji dla tej grupy w obu programach, co byłoby pozytywnym wpływem na tworzenie krajowych oszczędności oraz wsparcie inwestycji.
- Zwiększenie urodzeń pierwszych dzieci, gdyż możliwość otrzymania zredukowanego świadczenia na pierwsze dziecko z programu Rodzina 500 plus, zachęci do zakładania rodzin młode osoby otrzymujące niskie wynagrodzenia i wstrzyma ich przed emigracją.

Modyfikacja programu Rodzina 500 plus, wprowadzająca zredukowane świadczenia na pierwsze dziecko przy zarobkach do 120 % najniższego wynagrodzenia byłaby korzystna dla beneficjentów, a stabilizując program, powodowałaby w efekcie lepszą realizację celu demograficznego i wzrost aktywizacji zawodowej, poprawiający wskaźnik zatrudnienia. Dlatego też, ograniczając koszty tej zmiany, warto rozważyć celowość podobnej redukcji świadczeń na drugie, a następnie trzecie dziecko, ustalając granice zarobków adekwatną do stanu budżetu, niższą dla pełnych rodzin, a wyższą dla samotnych rodziców z dziećmi.
                                                                                            
                                                                                                               Janusz Andryszak

Zdjęcie: Gosc.pl    
Zobacz równiez:





Informujemy, iż w celu optymalizacji treści na stronie, dostosowania ich do potrzeb użytkownika, jak również dla celów reklamowych i statystycznych korzystamy z informacji zapisanych w plikach cookies na urządzeniach końcowych użytkowników. Pliki cookies można kontrolować w ustawieniach przeglądarki internetowej. Korzystając z naszej strony, bez zmiany ustawień w przeglądarce internetowej oznacza, iż użytkownik akceptuje politykę stosowania plików cookies, opisaną w Polityce prywatności.