Janusz Andryszak: Dlaczego tworząc PPK nie wykorzystano wzorca 401(k) powtarzając błędy OFE?
data:07 grudnia 2017     Redaktor: AK

Po kilku przesunięciach terminu wprowadzenia Pracowniczych Planów Kapitałowych, ustalono dzień wdrożenia tego programu na 1 stycznia 2019r. Późniejsze wprowadzenie PPK, zwiększające też ryzyko pogorszenia warunków makroekonomicznych dla inicjacji planu, zostawiało więcej czasu do wnikliwej analizy funkcjonujących w krajach wysoko rozwiniętych pracowniczych programów emerytalnych i wybrania optymalnego modelu, którego atrakcyjność powodowałaby powszechne zainteresowanie uczestnictwem w tym programie.

 
 

Najbardziej popularnym w świecie pracowniczym programem emerytalnym jest amerykański program 401(k), którego wprowadzanie w USA rozpoczęto przed około trzydziestu laty i na którym wzorowało się wiele innych krajów, wprowadzając podobne rozwiązania w oferowanych pracownikom dobrowolnych programach emerytalnych. Aby ocenić PPK, należy wskazać na główne różnice w obu programach, które mogą śwadczyć o atrakcyjności w nich inwestowania jak też o bezpieczeństwie zgromadzonych środków.

Pierwszą różnicę stanowi możliwość uzyskania ulgi podatkowej od kwoty kontrybucji do programu wpłacanej przez pracownika. W programie PPK kontrybucja uczestnika będzie wyliczana jako określony procent od wynagrodzenia netto, natomiast w planach 401(k) kontrybucje pracowników liczone są jako procent od kwoty zarobków brutto, która jest zmniejszona tylko o obowiązkową składkę emerytalną do Social Security Administration, będącej amerykańskim odpowiednikiem polskiego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zmniejszenie, kwotą kontrybucji, dochodu podlegającego pozostałym podatkom, zachęca do dokonywania przez pracownika dodatkowych wpłat, które często są uzupełniane przez pracodawcę kwotą równą połowy kontrybucji pracownika. W przypadku PPK natomiast, ustalanie kontrybucji od zarobków netto, powoduje naliczenie niższej nominalnie kwoty, a ze względu na brak doraźnej korzyści podatkowej, zmniejsza motywacje do dokonania dodatkowej kontrybucji, gdyż, pomimo większej dopłaty pracodawcy, korzyść finansowa będzie widoczna dopiero podczas wypłaty z programu, w wieku emerytalnym. Jeżeli stan polskich finansów nie pozwala obecnie na zmniejszenie podstawy opodatkowania o pełną kwotą pracowniczych kontrybucji, to należy zastosować taką ulgę od połowy lub nawet mniejszej części kontrybucji, ze wskazaniem, że ulga ta będzie w przyszłości zwiększana.    

Drugą różnicę stanowi możliwość dokonywania wyboru inwestycji kapitałowych, w które będą lokowane środki z wpłacanych kontrybucji. W programach 401(k) wybór inwestycji kapitałowej należy do uczestnika programu, a instytucja finansowa prowadząca taki plan musi przedstawić pracownikowi około dziesięciu subfunduszy inwestycyjnych, o różnym ryzyku inwestowania, z których uczestnik programu może, poprzez procentowe wybranie udziału poszczególnych subfunduszy, stworzyć własny portfel inwestycyjny, zachowując prawo dokonania dowolnych zmian inwestycyjnych spośród oferowanych subfunduszy. W przypadku PPK natomiast, decyzje inwestycyjne będzie podejmować prowadząca plan instytucja finansowa, analogicznie jak zrobiono w Otwartych Funduszach Emerytalnych.

Trzecią różnicę stanowią dopłaty państwa dla uczestników programów emerytalnych. W PPK przewidywane są zarówno dopłaty powitalne w kwocie 250 zł. jak i roczne dopłaty w wysokości 240 zł. Dopłaty te mają otrzymywać wszyscy uczestnicy programu i będą one inwestowane wraz z kontrybucjami pracownika i pracodawcy. Amerykański system stosuje natomiast premie tylko dla osób uzyskujących małe zarobki, w formie Retirement Savings Contributions Credit, które wypłacane są przy rozliczeniu podatku federalnego. Wspieranie bezpośrednią dopłatą tylko części uczestników programu oraz odseparowanie federalnych dopłat do inwestycji programu emerytalnego, jest korzystne dla wszystkich uczestników programu, gdyż wyklucza możliwość, że podczas kryzysu, po środki z tych programów sięgnie państwo. W przypadku PPK będzie to możliwe, gdyż w inwestycjach każdego uczestnika programu znajdować się będą również dopłaty państwa, które mogą stanowić podstawę do uznania przez Trybunał Konstytucyjny, podobnie jak już było w przypadku OFE, że oszczędności zgromadzone w PPK są w części środkami publicznymi i państwo będzie mogło je wykorzystać na zmniejszenie wzrostu deficytu budżetowego.

Czwarta różnicę stanowi maksymalna kwota rocznej kontrybucji, którą może wpłacić do swojego planu uczestnik pracowniczego programu emerytalnego. W przypadku PPK, do pierwszych 2% zarobków netto wpłacanych przez pracownika, pracodawca będzie musiał dopłacić 1,5 % tych zarobków, a wpłata przez pracownika do programu następnych 2% zarobków, zobowiązuje pracodawcę do dopłaty aż 2,5 % jego zarobków, bez kwotowego określenia maksymalnej kontrybucji. W planach 401(k), do wpłaty pracownika w kwocie 3% zarobków brutto, pomniejszonych tylko o składkę do SSA, pracodawca dopłaca także 3% od analogicznej kwoty zarobków, natomiast druga wpłata 3% zarobków pracownika, powoduje dopłatę pracodawcy w kwocie tylko 1,5% zarobków, przy czym każdego roku określana jest maksymalna kwota wpłat pracownika do programu, która wynosiła w 2016 roku 18.000 USD, a za zgodą pracodawcy, mogła być podwyższona dla pracowników w wieku powyżej 50 lat o dodatkowe 3.000 USD. Takie ograniczenie, jak i niepełna dopłata pracodawcy do wyższej wpłaty pracownika ochrania pracodawców przed nadmiernymi wydatkami na program 401(k), które musieliby ponieść przy dopłatach dla pracowników uzyskujących bardzo wysokie zarobki. Programy PPK, nakazujące pracodawcy większe dopłaty do dodatkowych wpłat pracowników, oraz pomijające maksymalną kwotę wpłat, mogą być kosztowne dla pracodawców, powodując mniejsze inwestycje w rozwój firm.    

Piątą różnicę stanowi sposób i termin dokonywania wypłat z pracowniczego programu emerytalnego. Pomijając wyjątki, w przypadku PPK, uczestnik programu będzie mógł dokonywać wypłat dopiero w wieku emerytalnym. Wypłata będzie mogła być dokonana jednorazowo do kwoty stanowiącej czwartą cześć zgromadzonych środków, ale wówczas podlegać będzie ona podatkowi od zysków kapitałowych, lub w comiesięcznych ratach, pozwalających uniknąć podatku, jeśli wypłacane one będą przez okres nie krótszy niż 10 lat. W planach 401(k), uczestnik może dokonywać wypłat już po osiągnięciu wieku 59 lat i 6 miesięcy, w dowolny sposób, począwszy od jednej wypłaty lub nieregularnych wypłat różnych kwot, a kończąc na regularnych comiesięcznych wypłatach. Ze względu na to, że kwoty wpłat nie podlegały opodatkowaniu, to wypłaty z programu w całości traktowane są jako dochód podlegający podatkowi. Ulga podatkowa zachęca więc do uczestnictwa w programie, a możliwość opodatkowania wypłat nakłania do dokonywania ich regularnie, co miesiąc, ograniczając obciążenia podatkowe, gdyż od wieku 65 lat powiększana jest kwota dochodu wolna od podatku federalnego, która w 2016 roku wynosiła 11.900 USD. Sposób dystrybucji programów 401(k) chroni więc beneficjentów, przed nierozważnymi wypłatami większych kwot, czyniąc je mniej opłacalnymi, co przy wypłatach z PPK nie będzie już tak widoczne, powiększając ryzyko niewłaściwego rozporządzenia środkami.

Polacy wielokrotnie zostali oszukani przez własne państwo. Ponad 40 lat temu hasłem „Przez PKO do własnego mieszkania”, promowano książeczki mieszkaniowych, których wkłady, pomimo późniejszej hiperinflacji, nigdy nie zostały zrewaloryzowane. Ponad 20 lat temu Polacy stali w kolejkach w tym samym banku aby kupić świadectwa udziałowe Powszechnego Programu Prywatyzacyjnego, które obecnie mogą stanowić wartość tylko dla kolekcjonerów. Kilkanaście lat temu robiono Polakom wizje dostatnich emerytur, aby pozyskać ich aprobatę do wprowadzanych wówczas Otwartych Funduszy Emerytalnych, które później, Trybunał Konstytucyjny uznał jako środki publiczne pozwalając wycofać z nich około 150 mld zł. Wprowadzenie nieefektywnych i drogich OFE, wzorowanych na rozwiązaniach południowoamerykańskich, spowodowało zmniejszenie świadczeń ZUS, które zaczęto naliczać według zasady zdefiniowanej składki, niekorzystnej dla emerytów. O braku zaufania do państwa dobitnie świadczy zainteresowanie beneficjentów programu Rodzina 500 plus, przygotowanymi specjalnie dla nich obligacjami rodzinnymi, w które jest reinwestowane poniżej jednego promila (1‰) środków przeznaczanych na program, czyli z wydanych 500 złotych wraca w formie sprzedanych obligacji niespełna 50 groszy.

Program PPK, za realne wpłaty pracowników obiecuje świadczenie w przyszłości, nie oferując zarówno doraźnych korzyści z uczestnictwa, jak też możliwości dokonywania indywidualnych inwestycji oraz wypłat w okresie przedemerytalnym, co oferują plany 401(k). Pozwala to przypuszczać, że większość pracowników będzie sceptyczna wobec tego programu, natomiast młode osoby nadal będą wybierać wyjazd z Polski na dłużej i wypracowanie sobie emerytury w innym kraju, uzyskując zazwyczaj po krótszym okresie zatrudnienia wyższe świadczenie emerytalne niż otrzymałyby z ZUS, uczestnicząc też w atrakcyjniejszych dobrowolnych programach emerytalnych niż obecna propozycja PPK.  

Skoro program Rodzina 500 plus, wspierający również rodziny bardzo zamożne, jak też zwiększający szarą strefę zatrudnienia osób, zaniżających dochody, aby uzyskać dopłatę na pierwsze dziecko, nie jest zmieniany na mniej kosztowny, to oszczędności robione na PPK mogą spowodować wyjazd z Polski wielu młodych ludzi, których rodzice dostawali na nie świadczenia z w/w programu, w kwocie 500 zł. miesięcznie, w celu wypracowania  sobie emerytury w innym kraju, uczestnicząc w zagranicznych planach emerytalnych. Aby temu przeciwdziałać, konieczne jest wprowadzenie programu atrakcyjnego dla osób młodych, którzy nie planują jeszcze emerytury, skupiając się na doraźnych korzyściach z uczestnictwa. Plan 401(k), zmniejszając dochód do opodatkowania kwotą kontrybucji i oferując premie osobom mało zarabiajacym, spełnia ten wymóg, natomiast PPK nie dają pracownikom żadnej doraźnej korzyści zachęcającej do uczestnictwa, oferując obietnice.

Jeżeli stan finansów państwa nie pozwala na oferowanie dla uczestników PPK doraźnych korzyści, to bardziej zasadne byłoby dokonanie oszczędności w programie Rodzina 500 plus, wzorując się na amerykańskim projekcie Earned Income Credit, który kwoty dopłat uzależnia zarówno od zarobków, jak i dochodów kapitałowych, gdyż brak powszechnego zainteresowania planami PPK będzie kreował nie tylko późniejsze problemy emerytalne, ale także może utrwalać niedobór rodzimego kapitału na polskim rynku kapitałowym, co będzie permanentnie uzależniało polską gospodarkę od napływu kapitału zagranicznego.  

Zobacz równiez:





Informujemy, iż w celu optymalizacji treści na stronie, dostosowania ich do potrzeb użytkownika, jak również dla celów reklamowych i statystycznych korzystamy z informacji zapisanych w plikach cookies na urządzeniach końcowych użytkowników. Pliki cookies można kontrolować w ustawieniach przeglądarki internetowej. Korzystając z naszej strony, bez zmiany ustawień w przeglądarce internetowej oznacza, iż użytkownik akceptuje politykę stosowania plików cookies, opisaną w Polityce prywatności.