Zawiera wstęp historyczny o stosunkach polsko-ukraińskich w latach 1918–1945, scenariusze zajęć o „akcji antypolskiej” OUN-UPA, o ludobójstwie na Kresach Południowo-Wschodnich w relacjach świadków, o „sprawiedliwych” Ukraińcach ratujących Polaków oraz porównaniu zbrodni ludobójstwa w Kambodży, Rwandzie i na Wołyniu oraz Holokaustu.

Książkę uzupełnia blok materiałów pomocniczych: fragmenty relacji świadków (nagranych w całości na dołączonej do tomu płycie), dokumenty polskiego podziemia, opis stanu śledztwa dotyczącego Zbrodni Wołyńskiej i fragmenty debaty „Wołyń 1943: jak o tym uczyć”, a także zdjęcia archiwalne oraz mapy.

Poniżej prezentujemy wprowadzenia do opracowania:

By pamiętać, trzeba wiedzieć…

Pamięć jest najcenniejszym wyrazem hołdu dla ofiar. Nie sposób jednak zachować pamięć o ofiarach, gdy brak jest wiedzy o wydarzeniach, gdy brak jest możliwości właściwej oceny tego, co się stało. Bez wiedzy wszystkie pomniki, nawet najokazalsze, są tylko martwymi dziełami sztuki.

Zbrodnia Wołyńska – to w powszechnej świadomości historycznej wciąż biała plama. Jak pokazują statystyki, ponad połowa współczesnych Polaków nie wie, co wydarzyło się na Wołyniu w 1943 r. Jeszcze mniej osób wie, że ludobójcza czystka etniczna przeprowadzona przez ukraińskich nacjonalistów dotknęła także inne dawne województwa południowo-wschodnie II Rzeczypospolitej (lwowskie, tarnopolskie i stanisławowskie – zwane Małopolską Wschodnią bądź Galicją Wschodnią), a nawet część województwa lubelskiego i poleskiego, i trwała także w latach 1944–1945. Od lat podejmowane są starania, by wiedza o jednej z największych w tej części Europy planowo przeprowadzonych akcji eksterminacyjnych znalazła swoje należyte miejsce w podręcznikach szkolnych i publicystyce historycznej. Publikacja, którą oddajemy w Państwa ręce, ma za zadanie ułatwić nauczycielom przybliżenie uczniom tego trudnego i tragicznego tematu. Znajdują się w niej szeroki rys historyczny tematu oraz propozycje zajęć pokazujących Zbrodnię Wołyńską nie tylko na tle historii Polski w latach II wojny światowej, ale także dziejów świata w XX w.

W tytule niniejszego opracowania nieprzypadkowo posłużyliśmy się nazwą „Zbrodnia Wołyńska”, zdając sobie sprawę, że geograficzny obszar opisywanych wydarzeń jest znacznie szerszy. Tak jak symbolem sowieckiej polityki eksterminacyjnej roku 1940 stał się Katyń, tak symbolem antypolskiej akcji eksterminacyjnej Ukraińskiej Armii Powstańczej stał się Wołyń.

Zbrodnia Wołyńska to jedna z najokrutniejszych masowych zbrodni w XX w. Warto jednak pamiętać, że oprócz morderców znaleźli się także Ukraińcy, biblijni Sprawiedliwi, z narażeniem życia niosący pomoc tym, których życie było zagrożone. To właśnie słowa jednego z takich ludzi stały się tytułem tego wydawnictwa. „Powiedział, że nigdy w życiu nie widział i nie słyszał o takiej rzezi, i nikt, kto tego nie widział, nigdy w to nie uwierzy, że jego pobratymcy tego dokonali”. Niniejsza publikacja powstała właśnie po to, by uwierzyć, by wiedzieć, by pamiętać.

Dr Andrzej Zawistowski
Dyrektor Biura Edukacji Publicznej IPN