Niniejszym przekazuję informację o programie edukacji filozoficznej uczniów szkół ponadgimnazjalnych, realizowanym przez pracowników wydziałów filozofii wyższych uczelni we współpracy z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Program ten został przyjęty przez resort Nauki i Szkolnictwa Wyższego w poprzedniej kadencji, ale realizowany jest obecnie, pod jego nowym kierownictwem. Program ten przede wszystkim ingeruje w sferę należącą do kompetencji Ministerstwa Edukacji Narodowej, dotyczy bowiem szkół ponadgimnazjalnych i jest sprzeczny z celami deklarowanymi przez jego nowe kierownictwo - pisze w liście otwartym Krzysztof Karoń. [pełny tekst listu publikujemy poniżej]
Zwracamy się z prośbą o szeroką popularyzację tego tekstu.
Niniejszym przekazuję informację o programie edukacji filozoficznej uczniów szkół ponadgimnazjalnych, realizowanym przez pracowników wydziałów filozofii wyższych uczelni we współpracy z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Program ten został przyjęty przez resort Nauki i Szkolnictwa Wyższego w poprzedniej kadencji, ale realizowany jest obecnie, pod jego nowym kierownictwem. Program ten przede wszystkim ingeruje w sferę należącą do kompetencji Ministerstwa Edukacji Narodowej, dotyczy bowiem szkół ponadgimnazjalnych i jest sprzeczny z celami deklarowanymi przez jego nowe kierownictwo .
Na podstawie przedstawionych poniżej faktów uważam, że jego celem jest prymitywizacja i tabloidyzacja pojęcia i treści filozofii w świadomości najambitniejszej części młodzieży szkolnej, oraz zastępowanie ich neoszamańskimi substytutami.
Nie mogę wykluczyć i taką mam nadzieję, że nowe kierownictwa obydwu resortów nie są świadome ani faktu realizacji tego programu, ani jego rzeczywistych celów, poziomu i konsekwencji. Niestety, ponieważ skierowane przeze mnie zapytania w tej sprawie pozostały jak dotąd bez odpowiedzi, bardzo proszę odbiorców niniejszego listu o interwencję i zwrócenie na sygnalizowany problem uwagi kierownictwa MNiSZW, a przede wszystkim kierownictwa MEN. Jednocześnie proszę o kolportaż tego listu wśród nauczycieli.
Fakty
W ostatnich dniach dotarła do mnie kopia listu (załącznik 1) rozsyłanego przez pracowników Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego do szkół ponadgimnazjalnych ws. programu Edukacji Filozoficznej (dalej „EF”), przyjętego w 2015 r. przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (załączniki 2, 3). Program ten właśnie wchodzi w fazę realizacji.
Taki właśnie cel edukacji filozoficznej – instrumentalizacja filozofii już na podstawowym poziomie edukacji - przyświeca inicjatorom omawianego programu.
Przedstawienie znaczenia problemu wymaga wyjaśnienia, czym jest „myślenie krytyczne” w wyobrażeniu twórców pojęcia i jego potencjalnych wykładowców.
Co to jest "Myslenie krytyczne"
W tradycji filozoficznej pojęcie krytyczności kojarzy się z krytycyzmem kantowskim, a po reinterpretacjach Marksa, Nietzschego i Horkheimera weszło do języka neomarksistowskiej teorii krytycznej i wywodzących się z niej wychowania krytycznego (pedagogiki krytycznej) i sztuki krytycznej. Na związki „myślenia krytycznego” z teorią krytyczną wskazejr tekst pt. „The Critical Thinking Movement: Alternating Currents in One Teacher's Thinking” (http://myweb.wvnet.edu/~jelkins/critproj/overview.html) Jamesa R. Elkinsa, profesora West Virginia University i jednego z teoretyków nurtu: „Istnieją kursy krytycznego myślenia w ramach obszernej literatury dotyczącej pedagogiki krytycznej związanej z nieżyjącym już pedagogiem południowoamerykańskim Paulo Freire i jego zwolennikami. Jest wreszcie obszerny zbiór prac z zakresu teorii krytycznej, aczkolwiek dotyczących innych spraw niż nauka i edukacja.”
Dla ustalenia znaczenia pojęcia „myślenie krytyczne” w programie MNiSZW zwróciłem się z pytaniem do współorganizatora akcji z IF UW dra Marcina Trepczyńskiego i otrzymałem odpowiedź że:
„Niewykluczone, że część wykładowców w jakiś sposób posłużą się też teorią krytyczną. Zwłaszcza, że jednym z nich będzie pewnie prof. Halina Walentowicz (autorka m.in. książki "Program teorii krytycznej Maxa Horkheimera") /…/ „Grupa wykładowców, którzy zgłosili się do realizacji programu, jest świadoma, co to znaczy krytyczne myślenie; rozmawialiśmy o tym na spotkaniu organizacyjnym. Definiuję to jako myślenie, w którym odbiorca analizuje komunikat, który do niego dociera, pod względem jego prawdziwości oraz uwikłania w założenia i konteksty, w których występuje. Krytyczne myślenie obejmuje więc m.in. rozważenie, czy komunikat nie zawiera błędu logicznego, na jakich założeniach się opiera i czy posiada jakieś ukryte założenia, czy należy go rozumieć wprost czy według jakiegoś klucza, a także czy wiąże się z manipulacją (perswazja, presja, szantaż)”.
W odpowiedzi na pytanie o podstawę programową EF dowiedziałem się, że jest nią Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2012 r. poz. 977), ale program edukacji w dziedzinie filozofii nie jest tam określony. Na pytanie o własne, ogólnodostępne materiały programowe otrzymałem odpowiedź, że: „Nie tworzymy takich materiałów. Cele są właśnie takie, jak wspomniano. Poza tym każdemu prowadzącemu zależy, by zachęcić uczniów do filozofii i rozwinąć u nich samodzielne myślenie. Niebawem powstaną szkicowe programy, na podstawie których koordynatorzy/wykładowcy będą rozmawiać z dyrektorami o skrojonym na miarę danej szkoły planie realizacji projektu”.
Oznacza to, że program EF ma promować koncepcję myślenia, która nie ma sprecyzowanej treści, zasady, celu ani metodologii, ale pokrywa się z programem przedstawianym w materiałach dotyczących „myślenia krytycznego” publikowanych w internecie (http://www.criticalthinking.org/ i kolportowanych na wydziałach filozofii polskich uczelni.
Wprawdzie nazwy instytucji powołanych do życia przez Richarda Paula brzmią imponująco, ale w rzeczywistości „narodową radę”, „centrum” i „fundację” tworzy pięcioro trenerów (presenters) świadczących usługi w zakresie „skilled reading, writing, speaking, listening, decision-making, problem-solving, analysis and evaluation of one’s emotions and values, intelligent choices in human relationships, skilled civic and personal choices, etc.”, czyli warsztatów, jakie prowadzą tzw. coach’e (trenerzy osobowości). Bliższą informację o programie takich szkoleń daje polska witryna http://www.krytycznemyslenie.pl/, (warsztaty psychoterapeutyczne).
Wspomniany Richard Paul wraz z Lindą Elder napisali książkę przetłumaczoną również na język polski, pt. "Lepiej myślisz, lepiej żyjesz - 25-dniowy program zmiany sposobu myślenia i odmiany w życiu" (Wydawnictwo „Klub Dla Ciebie”, obecnie „ravelo.pl – książki, zabawki, dom”).
http://www.criticalthinking.org/pages/resources-in-polish/719
Fragment informacji o książce: „Jesteś tym, co myślisz! Przejmij kontrolę nad swoimi myślami… Zaledwie w 25 dni odkryjesz, jak demaskować kłamstwa, zdobywać wiedzę i podejmować rozsądne wybory w różnych dziedzinach życia - od pracy, przez decyzje finansowe, aż po najbardziej intymne związki. Odkryj, jak zwalczać złe nawyki myślowe wynikające z zakłamania i niekontrolowanych emocji… określ, czego chcesz naprawdę… odkryj, czego nie wiesz. Zadawaj właściwe pytania… oprzyj się praniu mózgu, manipulacjom i hipokryzji… porzuć troski, konformizm i przestań obwiniać innych za swoje nieszczęścia!”.
Jest to typowa frazeologia stosowana w reklamach podręczników wróżbiarstwa, cudownych diet odchudzających, przepisów na wieczną młodość itp. literatury wagonowej.
Autor witryny stwierdza: „interesuje mnie przede wszystkim filozofia analityczna, analiza filozoficzna oraz logika, ostatnio w szczególności critical thinking — logika stosowana. Jako doktorant filozofii prowadzę dla studentów różnych wydziałów zajęcia z logiki. Od jakiegoś czasu tworzę także kurs logiki praktycznej, właśnie w duchu critical thinking — może niedługo uda mi się z nim wystartować”.
Cytat wyjaśnia, co w wyobrażeniu doktorantów Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego (którzy prowadzić będą program EF dla młodzieży szkolnej) oznacza pojęcie „logika stosowana” i jak ma się ono do „filozofii analitycznej”, „analizy filozoficznej” i „logiki”.
Coaching jako tresura
https://www.youtube.com/watch?v=fsEJGAAtPhg
Bardzo proszę o obejrzenie seansu coachingu przeprowadzonego dla studentów Szkoły Głównej Handlowej (nie mam pewności co do miejsca zdarzenia). Nie sugeruję, że każde szkolenie musi tak przebiegać, ale przykład daje wyobrażenie o tym, jakie zachowania podczas zajęć prowadzonych na terenie uczelni jest w stanie narzucić zręczny manipulator studentom, a więc osobom starszym i teoretycznie bardziej odpornym na manipulacje niż adresaci programu EF.
Kontekst
Celem tego listu nie jest ocena warsztatów psychoterapeutycznych czy kursów oferujących 25-dniowe, cudowne receptury na życiowy sukces (są one elementem folkloru każdej epoki), ale zwrócenie uwagi na to, że wyznaczają one poziom programu nauczania filozofii wprowadzanego pod patronatem ministerialnym w 1000 polskich szkół ponadgimnazjalnych cywilizowanego społeczeństwa europejskiego i obejmującego kilkanaście do kilkudziesięciu tysięcy uczniów klas przedmaturalnych nie objętych nauczaniem filozofii, a więc uczniów, dla większości których jest on pierwszym i ostatnim w życiu kontaktem z filozofią (ostatnim, ponieważ większość nie będzie już studiować filozofii).
W programie EF, zgodnie z poglądem byłej minister Leny Kolarskiej-Bobińskiej, nie ma w ogóle miejsca nawet na najbardziej ogólną informację o historii filozofii, natomiast porusza on fundamentalne problemy ontologiczne, epistemologiczne i etyczne. Program ten ma wymiar 60 godzin rozbitych na dwugodzinne zajęcia cotygodniowe lub na kilka wielogodzinnych bloków (co ma wpływ na możliwość „krytycznego” przyswojenia materiału). Ma on obejmować uczniów w wieku kilkunastu lat, nie mających żadnej wiedzy z historii idei, ani żadnego doświadczenia w posługiwaniu się hermetycznym językiem współczesnej filozofii. Zajęcia mają być prowadzone przez wykładowców uniwersyteckich, a więc osoby sprawnie posługujące się takim językiem, ale pozbawione przygotowania pedagogicznego i metodycznego potrzebnego w nauczaniu szkolnym.
W takim ujęciu edukacja filozoficzna musi ograniczać się do poziomu warsztatów podwyższających wprawdzie umiejętności przydatne być może w telemarketingu i PR, ale nie w refleksji filozoficznej. Taka edukacja filozoficzna jest konstruktywistycznym guślarstwem, wobec którego umysły uczniów są całkowicie bezbronne.
Protest bez odpowiedzi
W styczniu 2014 r. skierowałem list protestacyjny do prof. Leny Kolarskiej-Bobińskiej i do Prezesa PAN prof. Michała Kleibera w związku z wykorzystywaniem przez nich autorytetu pełnionych funkcji do legitymizacji naukowego statusu ideologii gender (załącznik 4). List pozostał bez odpowiedzi, chociaż do jej udzielenia adresatów zobowiązuje ustawa.
Wspominam o nim, ponieważ wypowiedź prof. Kolarskiej-Bobińskiej nt. ideologii gender miała miejsce w tym samym czasie, gdy rodziła się inicjatywa EF opartej na tej samej zasadzie – oderwanych od rzeczywistości spekulacjach ignorujących naukową wiedzę medyczną, psychologiczną i socjologiczną (w przypadku gender) i wiedzę historyczną (w przypadku filozofii).
Uważam, że wypowiedzi ówczesnej minister NiSZW Leny Kolarskiej-Bobińskiej traktujące gender jak dyscyplinę naukową, jak i jej inicjatywa programu edukacji filozoficznej dla młodzieży szkolnej marginalizującej historię filozofii i sprowadzającej filozofię do poziomu psycho- i socjotechniki należą od tego samego trendu obniżania poziomu wykształcenia szerokich kręgów społecznych.
Skutek
Program ten, oprócz innych, trudnych do przewidzenia, będzie miał jeden skutek gwarantowany. Budując u młodzieży całkowicie fałszywe wyobrażenie o filozofii i pozytywny stosunek do apologetyzowanego „myślenia krytycznego”, zbuduje jej bezkrytyczne zaufanie do innych zjawisk „krytycznych”, takich jak neomarksistowska teoria krytyczna, sztuka krytyczna i wychowanie krytyczne, osłabiając jej zdolność do ich krytycznej oceny.
Uważam więc za konieczne, aby kierownictwa obydwu resortów zostały o tym niebezpieczeństwie poinformowane i zajęły wobec niego wyraźne stanowisko.
Bardzo proszę o pomoc w dostarczeniu Im tej informacji.
Z poważaniem
Krzysztof Karoń
Załącznik:
Program ministerialny „Edukacja Filozoficzna” – bezpłatne zajęcia na próbę
(informacja dla dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych)
Szanowni Państwo,
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego ogłosiło program Edukacja Filozoficzna, w ramach którego uczelnie mogą organizować w szkołach ponadgimnazjalnych zajęcia z filozofii (informacja na stronie MNiSW: http://www.nauka.gov.pl/aktualnosci-ministerstwo/projekt-mnisw-uczelnie-wprowadzafilozofie-do-szkol.html).
Instytut Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego zorganizował już grupę doświadczonych i pomysłowych wykładowców chętnych do pokazania uczniom, jak fascynującą dziedziną jest filozofia, oraz do wzmocnienia ich umiejętności w zakresie argumentacji i krytycznego myślenia. Obecnie wykładowcy ci opracowują programy, które będzie można dopasować do potrzeb i możliwości szkół oraz do zainteresowań samych uczniów.
Zgodnie z informacjami udzielonymi przez ministerstwo udział w programie mogą brać całe klasy lub grupy międzyklasowe (udział uczniów jest dobrowolny). Jest on przeznaczony dla uczniów, którzy nie są objęci nauczaniem filozofii. Program obejmuje 60 godzin lekcyjnych w roku 2016/2017. Plany takich zajęć będę ustalane indywidualnie z dyrekcją każdej szkoły.
Cały program będzie finansowany ze środków unijnych (Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój) i będzie rozliczany przez uczelnie; również uczelnie będą podpisywały umowy z wykładowcami. Zainteresowane szkoły będą tylko zgłaszać akces do programu.
Jeśli są Państwo zainteresowani udziałem w tym programie lub mają Państwo jakiekolwiek związane z nim pytania lub wątpliwości, uprzejmie proszę o kontakt mailowy na adres: m.trepczynski@uw.edu.pl
Chętnie skontaktujemy się z Państwem, by porozmawiać o różnych możliwościach realizacji takiego programu, tak by nie powodował on niepotrzebnych obciążeń i zarazem przyniósł Państwa uczniom jak najwięcej korzyści. Na zgłoszenia czekamy do 15 czerwca br. Prosimy jednak o zgłaszanie zainteresowania wcześniej (najlepiej do połowy maja); szkoły zgłoszone wcześniej będą miały większe szanse na udział w programie.
Serdecznie zapraszam do kontaktu.
Z wyrazami szacunku
dr Marcin Trepczyński
Koordynator projektu Edukacja Filozoficzna w Instytucie Filozofii UW