PRZYPOMINAMY: Stajnia Augiasza. Przepisy i organy wyborcze wymagają gruntownych zmian
data:04 listopada 2015     Redaktor: husarz

Krystyna Łazor o przepisach prawa wyborczego i systemie organizacji wyborów. Przypominamy ten ważny tekst na rok przed kolejnymi wyborami, wyrażając zaniepokojenie wolnym tempem i ograniczonym zakresem zmian wprowadzanych i zapowiadanych przez rząd "dobrej zmiany".


Przepisy i organy wyborcze wymagają gruntownych zmian

Stajnia Augiasza

Korzyścią skandalu wyborów samorządowych w 2014 r. jest mobilizacja społeczna, powołanie Ruchu Kontroli Wyborów oraz zaangażowanie Polaków w każdą, możliwą formę pracy – członkowie komisji, mężowie zaufania czy osoby wspomagające. Efektem pracy wielu tysięcy wolontariuszy jest bogata baza informacji o nieprawidłowościach wyborczych oraz wyciągnięte wnioski. Oczekujemy wyborów prostych, przejrzystych, bezpiecznych i należycie kontrolowanych. Oczekujemy zwiększenia możliwości kontroli przez obywateli oraz zwiększenia zaangażowania w proces wyborczy. Po spełnieniu tych oczekiwań Polacy, pewni uczciwości wyborów, chętniej pójdą do urn. Dla realizacji wskazanego celu konieczna jest gruntowna zmiana przepisów i zwyczajów wyborczych, a także wymiana kadry organizującej wybory.

Skala i różnorodność nieprawidłowości wyborczych, wykrytych przez wolontariuszy Ruchu Kontroli Wyborów, nie pozostawiają wątpliwości. Ten bałagan wyborczy – tworzony i doskonalony przez wiele lat – wymaga natychmiastowych porządków. Członkowie Państwowej Komisji Wyborczej oraz kierownictwo Krajowego Biura Wyborczego nie dostrzegają wad systemu lub poświęcają energię na znajdowanie przeszkód utrudniających realizację postulatów naprawczych. Ten system i ten skład personalny stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa i uczciwości wyborów. Ten system i ten skład personalny ułatwiają fałszowanie wyników wyborów raz utrudniają przeprowadzenie należytej kontroli społecznej. O kompleksowej kontroli , przeprowadzonej przez organy wyborcze w obecnym składzie, należy zapomnieć.

Czym są PKW i KBW?

Centralnych organów wyborczych Państwowej Komisji Wyborczej i Krajowego Biura Wyborczego nie można jednoznacznie przyporządkować do jednego z trzech filarów władzy w Polsce (ustawodawczej, wykonawczej czy sądowniczej). PKW i KBW nie zostały także ujęte w katalogu organów konstytucyjnych. Jaką więc władzę reprezentują centralne organy wyborcze?

Członków PKW powołuje Prezydent RP w drodze postanowienia, na wniosek prezesów trzech sądów: Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego. PKW nie podlega regulacjom Kodeksu Postępowania Administracyjnego. Jednocześnie Członkowie PKW (sędziowie) nie wykonują obowiązków władzy sądowniczej, bo nie orzekają w sprawach dotyczących nieprawidłowości wyborczych. Protesty wyborcze rozpoznają sądy powszechne. Z drugiej strony PKW ma uprawnienia do tworzenia uchwał, stanowiących wytyczne wiążące podmioty uczestniczące w procesie wyborczym. Jednocześnie rozwiązania przyjęte przez PKW nie podlegają żadnej kontroli. To umożliwia PKW praktycznie bezkarne tworzenie rozwiązań i interpretacji przepisów wyborczych, niezgodnych z prawem.

Krajowe Biuro Wyborcze –organ wspomagający PKW – nie podlega kontroli mężów zaufania w PKW. Powołanie szefa KBW odbywa się w formie uchwały PKW na wniosek jej przewodniczącego. W tym momencie warto zadać pytanie, dlaczego szef KBW nie jest powoływany przez Sejm lub organy władzy wykonawczej, tj. Prezydent lub Rada Ministrów? KBW jest urzędem, którego szef podlega przepisom ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Tym przepisom nie podlegają jednak członkowie PKW – sędziowie reprezentujący trzy sądy: TK, SN i NSA.

PKW nie ma uprawnień do ingerowania w treść aktów prawnych regulujących kwestie związane z przeprowadzeniem wyborów (np. Rozporządzeń Ministra Spraw Zagranicznych, Ministra Spraw Wewnętrznych, Ministra Kultury, Ministra Administracji i Cyfryzacji) – takie oświadczenia złożyli członkowie PKW.

PKW przez wiele lat nie podjęło żadnych działań w zakresie kontroli rejestrów i spisów wyborców, aby wyeliminować błędy. PKW nie opracowało żadnej procedury rejestracji i kontroli wydawanych zaświadczeń do głosowania. Te kwestie – w ocenie PKW – należą do wyłącznych kompetencji wójtów (burmistrzów i prezydentów miast).

Prezentowane powyżej kwestie dowodzą systemowego rozmywania odpowiedzialności, za nieprawidłowości oraz brak jednego organu organizującego i nadzorującego proces wyborczy.

Potrzebny Centralny Organ Wyborczy (COW)

Należy rozwiązać organy o wątpliwym zakresie kompetencji (PKW i KBW), a w ich miejsce powołać jeden organ odpowiedzialny za całość procesu wyborczego – Centralny Organ Wyborczy, podległy regulacjom Kodeksu Postępowania Administracyjnego oraz możliwy do weryfikowania w drodze postępowania sądowego. Ustawa powinna regulować w możliwie szerokim zakresie wszelkie aspekty organizacji procesu wyborczego. Regulacje tworzone przez COW należy zminimalizować. Wątpliwości ustawowe, powinny być interpretowane przez COW na korzyść obywatela, jeśli nie naruszają interesu i bezpieczeństwa społecznego. COW powinien wykonywać kontrolę wszelkich działań związanych z organizacją i przebiegiem wyborów. COW oraz sądy rozpoznające protesty wyborcze powinny nakładać kary dla osób nie przestrzegających procedur wyborczych (np. zakaz pełnienia funkcji publicznej przez okres 5 lat).

Jednostkami terenowymi COW byłyby odpowiedniki obecnych okręgowych oraz obwodowych komisji wyborczych. Do pracy w COW oraz w jego organach terenowych należy dopuścić obywateli powoływanych np. na 5-letnią kadencję. Połowę składu COW oraz w jego organów okręgowych powinny stanowić osoby z wykształceniem prawniczym. Powołanie członków komisji obwodowych mogłoby nastąpić przy okazji wyborów samorządowych. Członkowie komisji obwodowych oraz mężowie zaufania na wszystkich poziomach powinni odbyć szkolenie z udziałem prawnika.

COW powinien zorganizować powszechny, nieograniczony i bieżący dostęp do informacji wyborczych. Należy zadbać o bieżące udostępnianie danych z protokołów komisji obwodowych w każdej postaci (skany protokołów, wykresy, narastające dane cząstkowe). Należy wprowadzić system monitoringu lokali wyborczych oraz zezwolić wyborcom na nagrywanie obrazu i dźwięku w każdym lokalu wyborczym.

System informatyczny do obsługi wyborów powinien być testowany z udziałem i pod kontrolą informatyków delegowanych przez partie oraz organizacje pozarządowe.

Abolicja wyborcza

Baza informacji o nieprawidłowościach i możliwościach fałszowania wyborów, opracowana przez Ruch Kontroli Wyborów nie jest pełna. W kolejnych wyborach odkrywaliśmy niezdefiniowane wcześniej możliwości „poprawienia” wyniku. Informacje opisujące sposoby i skalę fałszerstw można uzyskać u źródła. Poprzez wprowadzenie abolicji wyborczej COW mógłby zachęcić do przekazywania informacji osoby, które uczestniczyły w nielegalnych działaniach.

Fasadową demokrację czas zakończyć

Obecnie należyta i pełna kontrola działania komisji przez mężów zaufania jest możliwa wyłącznie w komisjach obwodowych. Możliwości kontrolne MZ na wyższych poziomach mają charakter fasadowy.

Mężowie zaufania skierowani do komisji okręgowych wskazywali na trudności w należytym wykonaniu czynności kontrolnych. Kuriozalny jest przykład Komisji Okręgowej w Warszawie, gdzie podczas referendum Pani Komisarz zażądała od Męża Zaufania opłaty 1400 zł za komplet kopii protokołów wszystkich komisji obwodowych we właściwościach okręgu. Natychmiastowe otrzymanie kopii jest konieczne do sprawdzenia prawidłowości sumowania wyników i ustalenia danych do protokołu komisji okręgowej. Funkcja Męża zaufania jest społeczna, a żądanie opłaty za potrzebne dokumenty jest skandaliczne.

Jako Mąż Zaufania w Państwowej Komisji Wyborczej nie miałam prawa wejść do pomieszczenia, gdzie na ekranach możliwa była bieżąca obserwacja i analiza danych spływających do systemu informatycznego. Pozwolono mi na obserwację fizycznego odbierania dokumentów papierowych, których treść była znana PKW i KBW nawet kilka godzin wcześniej. Te dokumenty były przecież wysłane w formie elektronicznej i stanowiły podstawę przygotowania zestawienia liczbowego danych do protokołu PKW. Mogłam także obserwować porównywanie danych z arkusza kalkulacyjnego, którego przygotowania nie mogłam obserwować.

Podobnie przedstawia się prawo Męża Zaufania do nagrywania pracy komisji wyborczej, które obowiązuje tylko w komisjach obwodowych. Nagrywanie przez Mężów Zaufania pracy Komisji Okręgowych oraz Państwowej Komisji Wyborczej jest możliwe pod warunkiem uzyskania zgody tych organów.

Twierdzenia o wspomagającej funkcji systemu informatycznego można uznać za prawdziwe wyłącznie w odniesieniu do komisji obwodowych. Z treści wytycznych PKW w sprawie wykorzystania systemu informatycznego jednoznacznie wynika, że komisje na wyższych poziomach (Okręgowe oraz Państwowa Komisja Wyborcza) wykorzystują system informatyczny do ustalenia wyników głosowania. Przyjęcie takiej procedury budzi poważne obawy w zderzeniu z raportem NIK datowanym na 31 marca 2015 r., wskazującym na liczne nieprawidłowości i kilkuletnie zaniedbania w zakresie obsługi informatycznej wyborów. Jednocześnie brak jest jasnej i spójnej informacji, że długotrwałe zaniedbania udało się naprawić przez ostatnie kilka miesięcy. Przy ograniczaniu informacji o funkcjonowaniu systemu, braku jednoznacznych oświadczeń i publikacji rozwiewających wątpliwości.

Odmowa publikacji dziennika zdarzeń w systemie informatycznym, obsługującym (lub wspierającym) wybory nie pozostawia wątpliwości, że centralne organy wyborcze mogą mieć coś do ukrycia.

 

Błędy w spisach wyborców – możliwe oddanie więcej niż jednego głosu

Spisy wyborców uwzględniają osoby nieuprawnione, co powoduje zawyżenie faktycznej liczby wyborców, szacowane na ok. 2 mln osób. Dzięki zaniedbaniom urzędników na listach uwzględniono osoby zmarłe. Wśród żywych stwierdziliśmy wiele przypadków ujawnienia jednego wyborcy w więcej niż jednym spisie. Dotyczy to osób zgłaszających się do spisu wyborców pod innym adresem, niż adres przypisany do macierzystej OKW oraz pobierające zaświadczenie o prawie do głosowania. Nie funkcjonuje system kontroli wydawanych zaświadczeń do głosowania. Oznacza to możliwość głosowania więcej niż 1 raz przez jednego wyborcę. Możliwe jest także nieuprawnione pobranie karty za osobę zmarłą. Powyższe fakty są znane PKW oraz KBW. Wbrew art. 160 § 1 pkt. 2 Kodeksu Wyborczego organy uprawnione nie wykonują obowiązku kontroli spisów wyborców. PKW dopuszcza także działania niezgodne z prawem. W spisach wyborców Warszawy i kilku dużych miast wykryliśmy grupę wyborców „rezydentów” komisji obwodowych. Przy ich nazwiskach ujawniono adres komisji, jako adres zamieszkania.

Informacje o opisanych przypadkach uzyskaliśmy dzięki dociekliwości Polaków, którzy mogli sprawdzić sąsiadujące rubryki w spisach wyborców. PKW zadbało jednak o ograniczenie takiej kontroli poprzez wprowadzenie nakładek na spisy.

Dodatkowy bałagan w spisach wyborców jest możliwy dzięki wprowadzeniu przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji systemu ewidencji „Źródło”. Spisy wyborców są przygotowywane przez Wydziały Ewidencji Ludności w gminach. W październiku, w Warszawie nastąpiła awaria systemu ewidencji ludności, co uniemożliwiało sprawdzanie spisów wyborców oraz uzyskiwanie zaświadczeń o prawie do głosowania.

 

Brak kontroli liczby wydrukowanych kart do głosowania – możliwe dorzucanie kart do urn

Wytyczne PKW pomijają procedury kontroli liczby wydrukowanych kart do głosowania. RKW nie uzyskało nigdy klarownego opisu sposobu kontrolowania drukarni i zabezpieczeń przed wydrukowaniem większej liczby kart. Wzory kart do głosowania, ustalane przez PKW nie uwzględniają żadnych indywidualnych oznaczeń każdej karty, ułatwiających kontrolę drukowania i dystrybucji. Powyższe ułatwia wydrukowanie „nadwyżki” kart, która może być wykorzystana w dowolnej komisji. Niechęć do zastosowania propozycji RKW jest tłumaczona przez PKW potrzebą zachowania tajności głosowania. RKW nigdy nie wskazywało potrzeby wpisywania numeru karty przy nazwisku wyborcy, aby uniemożliwić skojarzenie numeru z nazwiskiem. Nasze postulaty ograniczały się do określenia zakresu numerów kart w poszczególnych komisjach. Powyższe pozwoliłoby wyeliminować karty dorzucone do urny, spoza zakresu numerycznego danej komisji, tj. niewydane przez komisję.

 

Odmowa złożenia podpisu przy odbiorze karty – możliwe wykorzystanie danych i karty

Wprowadzona przez PKW możliwość odmowy złożenia podpisu przez wyborcę przy odbiorze karty do głosowania jest sprzeczna z art. 52 Kodeksu Wyborczego. PKW proponuje zastępczo wpisanie uwagi członka komisji „odmowa podpisu” oraz parafkę. Członkowie komisji obwodowych nie powinni korzystać z możliwości, sprzecznej z Kodeksem Wyborczym. Mało przekonujące jest także wyjaśnienie, że dotyczy to osób, które mają trudności ze złożeniem podpisu. Jak takie osoby postawią na karcie odpowiedni znaczek głosowania? Czy komisja będzie też zastępczo zaznaczać głos na karcie? Czy w innych sytuacjach stosowane są takie rozwiązania, np. urzędniczka na poczcie wyda nam list bez wcześniejszego złożenia podpisu potwierdzającego jego odebranie?

Odmowa złożenia podpisu przez wyborcę = odmowa wydania karty przez komisję.

 

Blokada w ujawnianiu protokołów – utrudnienia kontroli społecznej

Liczne wnioski i apele RKW o niezwłoczną publikację skanów protokołów komisji obwodowych oraz udostępnianie zestawienia wyników cząstkowych z tych komisji na stronie internetowej PKW nie mogą przebić się przez ścianę oporu urzędników. Natychmiastowe upublicznianie protokołów komisji obwodowych w jednym miejscu uniemożliwia pełnomocnikom komisji okręgowych nieuzasadnioną ingerencję w dane liczbowe. Zgodnie z wytycznymi PKW, pełnomocnicy komisji okręgowych mogą dokonywać zmian w protokołach. Czy zawsze robią to w uzgodnieniu z Komisjami Obwodowymi? Reakcja pełnomocnika komisji okręgowej Warszawa Śródmieście na obecność mężów zaufania (utrwalona w nagraniach) potwierdza jedynie obawy, że w tym miejscu także może dziać się coś, co zagrażania uczciwości wyborów.

 

Krystyna Łazor

 

Tekst powstał dzięki informacjom, sugestiom i wnioskom Wolontariuszy Ruchu Kontroli Wyborów.

 




Zdjęcia do artykułu :
Zdjęcia do artykułu :
Zobacz równiez:





Informujemy, iż w celu optymalizacji treści na stronie, dostosowania ich do potrzeb użytkownika, jak również dla celów reklamowych i statystycznych korzystamy z informacji zapisanych w plikach cookies na urządzeniach końcowych użytkowników. Pliki cookies można kontrolować w ustawieniach przeglądarki internetowej. Korzystając z naszej strony, bez zmiany ustawień w przeglądarce internetowej oznacza, iż użytkownik akceptuje politykę stosowania plików cookies, opisaną w Polityce prywatności.