Projektem zmiany ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych oraz niektórych innych ustaw, przedstawionym przez prezydenta Bronisława Komorowskiego, zajmowała się sejmowa komisja administracji i cyfryzacji.
Celem inicjatywy jest umożliwienie godnego pochówku ofiar terroru komunistycznego z lat 1944-56 straconych na mocy wyroków sądowych, zamordowanych lub zmarłych w siedzibach urzędów bezpieczeństwa, więzieniach, obozach, zabitych w czasie walk bądź pacyfikacji. Przywracanie tożsamości ofiarom terroru komunistycznego, których według badań historyków może być ok. 50 tys., jest obowiązkiem państwa i społeczeństwa
— mówił sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Krzysztof Hubert Łaszkiewicz.
Jak zaznaczył, w związku z „potwierdzoną wiedzą o haniebnym traktowaniu obywateli przez organy państwa totalitarnego”, w tym bohaterów walk o niepodległą ojczyznę, konieczne jest „uhonorowanie tych patriotów, którzy walcząc o niepodległą Rzeczpospolitą poświęcili dla niej dobro najcenniejsze - życie”. Jak dodał, chodzi również o danie satysfakcji rodzinom od lat poszukującym jakichkolwiek informacji o bliskich.
Łaszkiewicz mówił, że inicjatywa prezydenta jest uwieńczeniem podjętych przez IPN prac badawczych dotyczących poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego.
Efektem współdziałania wielu instytucji jest ustalenie lokalizacji grobów wówczas straconych i zamordowanych, ich ekshumacja i identyfikacja. Dziś Polacy cieszą się wolnością, o którą walczyły m.in. osoby pochowane we wspólnych dołach śmierci, o których miano zapomnieć. Jednym z takich grobów jest tzw. Łączka, czyli kwatera +Ł+ na Wojskowych Powązkach, ale takie miejsca znajdują się też w innych częściach Polski
— powiedział.
Dokumentacja badawcza nie pozostawia wątpliwości, że na znacznej części miejsc włączonych w proces poszukiwań, za zgodą władz komunistycznych dokonywano świadomie pochówku innych osób. Robiono to z premedytacją, by pamięć o ofiarach zaginęła. Tym samym obecnie ciała ofiar znajdują się często pod innymi grobami, co utrudnia prace specjalistów mających wydobyć szczątki. Zdarza się, że ponad ofiarami pochowano osoby, które jakoś uczestniczyły w procesie niszczenia podziemia
— podkreślał Łaszkiewicz.
Zwrócił też uwagę, że w obecnym stanie prawnym nie ma możliwości, by groby leżące ponad szczątkami przenieść w inne miejsce.
Projekt przewiduje rozwiązania zapewniające ochronę i poszanowanie praw członków rodzin ofiar i osób spoczywających w grobach powyżej. Zakłada też wprowadzenie przepisu umożliwiającego wojewodom ustanowienie grobów i cmentarzy wojennych na miejscu bezimiennych pochówków osób, które straciły życie wskutek walki z narzuconym systemem bądź represji. Po zmianie przepisów ofiary uzyskają godny status pochówku, a Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa będzie mogła wybudować panteony je upamiętniające
— wyjaśnił sekretarz stanu.
Projekt obejmuje zmiany w trzech ustawach - o grobach i cmentarzach wojennych; o cmentarzach i chowaniu zmarłych oraz o Instytucie Pamięci Narodowej. Wprowadza prawne podstawy ekshumacji oraz przeniesienia grobu w inne miejsce, a także związaną z tym procedurę postępowania dokonywaną na podstawie decyzji wojewody na wniosek prezesa IPN.
Procedura ekshumacji i przenoszenia grobów jest kilkuetapowa. Uwzględnia wrażliwość materii i potrzebę poszanowania godności rodzin. Rozwiązanie zakłada udział rodzin w ustaleniu nowej lokalizacji grobu. Nowelizacja doprecyzowuje także przepisy definiujące pojęcie grobu wojennego i umożliwienie objęcia ochroną miejsc spoczynku ofiar komunizmu. Uzupełnia również przepisy określające funkcje badawcze i edukacyjne IPN i wprowadzające normy określające szczególny tryb postępowania przy realizacji badań naukowych i poszukiwawczych ofiar. Porządkuje też reguły związane z procesem podjęcia i prowadzenia poszukiwań i badań
— dodał Łaszkiewicz.
Podczas posiedzenia posłowie odrzucili wniosek o zorganizowanie wysłuchania publicznego, zgłoszony przez posłankę Józefę Hrynkiewicz (PiS) na wniosek rodzin ofiar. Powołali natomiast podkomisję, która zajmie się szczegółowym rozpatrzeniem projektu.
Na łamach naszego portalu wielokrotnie informowaliśmy o problemach związanych z ekshumacjami szczątków Żołnierzy Wyklętych. Poruszaliśmy również kwestię bulwersujących pochówków dygnitarzy komunistycznych, których groby znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie ofiar komunistycznego terroru. Jest szansa, że prace nad nową ustawą przyniosą zmianę istniejącego stanu rzeczy, chociaż znajomość bieżących realiów politycznych nakazuje dużą ostrożność w rozbudzaniu nadziei.
