Rządziliśmy w imieniu większości cz. 4
data:10 kwietnia 2014     Redaktor: AK

Czortków to miasto powiatowe w przedwojennym województwie tarnopolskim (od 1945 r. Ukraina), w którym w 1931 roku mieszkało 19 038 osób, z czego 10 504 stanowili Polacy, 4860 Żydzi, a 3633 Ukraińcy.

 
Rozwój Małopolski Wschodniej w okresie międzywojennym na przykładzie Czortkowa



Wrogowie polskości Małopolski Wschodniej – nacjonaliści ukraińscy i w okresie 1945-89 władze komunistycznej Polski Ludowej twierdzili i twierdzą, że II Rzeczpospolita Polska (1919-39) zaniedbywała te tereny. Jest to zwykła antypolska propaganda polityczna, której zaprzecza wiele faktów. Dla przykładu w polskim Czortkowie w 1924 roku dokończono rozpoczętą przed wojną budowę nowego ratusza, a w 1930 roku wzniesiono nowy gmach magistratu, w latach trzydziestych odrestaurowano zamek, w którym urządzono Muzeum Ziemi Czortkowskiej, zbudowano dwa mosty stalowe na rzece Seret, elektrownie miejską i kolejową, rozbudowano infrastrukturę kolejową, zbudowano budynek Ubezpieczalni Społecznej, koszary artyleryjskie, nowoczesny budynek kina oraz kilka innych budynków użyteczności publicznej, otwarto Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskie oraz Prywatne Seminarium Nauczycielskie Żeńskie i 3 szkoły zawodowe.
 
 

Pomnik Adama Mickiewicza w Złoczowie
 
 

Jedynym pomnikiem w przedwojennym Złoczowie, który był miastem powiatowym w województwie tarnopolskim (po 1945 r. Ukraina), był pomnik wielkiego poety polskiego Adama Mickiewicza. Dzisiaj tego pomnika już nie ma. Był on dziełem znanego rzeźbiarza polskiego działającego we Lwowie Tomasza Dykasa (1850 Gumniska – 1910 Lwów), który m.in. wykonał pomniki naszego wieszcza także w Przemyślu i Tarnopolu. Pomnik Mickiewicza w Złoczowie został wystawiony w 1898 roku przez miejscowych mieszczan w setną rocznicę urodzin poety. W nocy z 31 października na 1 listopada 1918 roku ukraińscy nacjonaliści z pomocą wrogo nastawionych do Polaków Austriaków z Wiednia, reprezentowanych na tutejszym terenie przez żołnierzy austriackich, dokonali zbrojnego zamachu stanu w Galicji Wschodniej/Małopolsce Wschodniej. Tej nocy Ukraińcy przejęli władzę także w Złoczowie, a swe rządy rozpoczęli, za namową miejscowego grekokatolickiego księdza ukraińskiego Mikołaja Chmielowśkyego, od zrzucenia z cokołu przy pomocy liny pomnika Adama Mickiewicza, który leżał później na głównym placu Złoczowa z odbitą głową wieszcza, co miało być symbolem „końca rządów Polaków” w mieście. Nacjonaliści ukraińscy przegrali wojnę z Polakami i Złoczów znalazł się w granicach odrodzonego 11 listopada 1918 roku państwa polskiego. Pomnik Mickiewicza odbudowali mieszczanie Złoczowa. Niestety, we wrześniu 1939 roku Niemcy hitlerowskie do spółki ze Związkiem Sowieckim dokonały zbrojnej agresji na Polskę i po połowie podzielili się polską ziemią. Złoczów znalazł się pod okupacją sowiecką, w latach 1941-44 był pod okupacją niemiecką, a następnie ponownie znalazł się pod okupacją sowiecką. Ze Złoczowa i całej z Małopolski Wschodniej okupant sowiecki wypędził Polaków do jałtańskiej (stalinowskiej) Polski i zaczął niszczyć ślady polskości tej ziemi. Ofiarą sowiecko-ukraińskiego barbarzyństwa padł ponownie m.in. złoczowski pomnik Adama Mickiewicza. Okupant sowiecki wzniósł w mieście pomnik pisarza... rosyjskiego (!) Maksyma Gorkiego, który podczas swego życia prawdopodobnie nawet nie wiedział co to jest Złoczów. Po upadku Związku Sowieckiego w 1991 roku i powstaniu niepodległego państwa ukraińskiego pomnik Gorkiego zastąpił pomnik małego lotu poety i pisarza ruskiego (dziś nazywanego Ukraińcem) Markiana Szaszkewicza (1811 – 1843).
 
 

Fajans i porcelana z Korca na Wołyniu
 
 

Pierwsze wytwórnie fajansu (nazywane do pocz. XX w. farfurniami) w Polsce powstały pod koniec XVII w. Jednak najwięcej zostało ich założonych w 2 połowie XVIII w. Były to magnackie manufaktury farfurowe. Jedną z nich była manufaktura fajansu w Korcu na Wołyniu (do 1939 r. pow. Równe, woj. wołyńskie, po 1945 r. Ukraina). Założył ją w 1783 roku książę Józef Klemens Czartoryski. Kierownikami jej byli Francuzi Franciszek i Michał Mozerowie, którzy pracowali w słynnej francuskiej wytwórni porcelany w Sevres. Wytwórnia fajansu w Korcu rozpoczęła produkcję w 1784 roku. Zatrudniała ponoć aż 1000 robotników w 86 warsztatach i produkowała 20 000 sztuk porcelany na miesiąc, głównie serwisy obiadowe, kawowe, nieduże komplety i pojedyncze naczynia. Do produkcji wykorzystywano glinkę kaolinową z pobliskiej wioski Dąbrówka. Ok. 1790 roku Mozerowie obok fajansu zaczęli wyrabiać tu po raz pierwszy w Polsce porcelanę – wyroby o bardzo cienkich ściankach i lekkich kształtach. Malarze i dekoratorzy koreccy, w liczbie 73, wzorowali się na wyrobach miśnieńskich i wiedeńskich. Ich kierownikiem do 1796 roku był zdolny polski malarz-miniaturzysta, Kazimierz Sobiński, a współpracowali z nim Grzegorz Chomiński, Antoni Gajewski i Bluman. Powoli zaczęto wyłamywać się ze sztywnego naśladownictwa obcych wzorów zdobniczych i zaczęły dominować wzorce polskie. Głównym motywem zdobniczym były róże oraz przeróżne bukieciki kwiatów polnych, rzadziej motywy krajobrazowe (m.in. panorama fabryki); zachowała się także filiżanka z sylwetką głowy Tadeusza Kościuszki wraz ze spodkiem opatrzonym barwnym monogramem TK. Wyroby koreckie były na bardzo wysokim poziomie artystycznym i tak piękne, że kiedy przedstawiono je królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, ten przesłał Franciszkowi Mezerowi list oraz pierścień ze swoim monogramem, a Sejm w tym samym roku przyznał mu indygenat szlachecki. W Korcu m.in. wykonano słynny 12-osobowy serwis do kawy zamówiony dla carycy Katarzyny II. W 1796 roku ogień strawił całą wytwórnię. Wytwórnia przynosiła spore zyski akcjonariuszom, toteż szybko ją odbudowano. Odbudowana w 1800 roku działała teraz do 1804 roku pod kierownictwem już tylko Michała Mozera, następnie do 1807 roku innego Francuza przybyłego z Sevres - Merauda. Pod jego kierownictwem manufaktura korzecka zaczęła produkować tylko wyroby porcelanowe. Wprowadził także ponownie wzornictwo francuskie. Merauda na stanowisku kierowniczym zastępuje inny Francuz – Petion, który kierował manufakturą do 1828 roku. Nowa manufaktura była dochodowa, zatrudniano wówczas stu dwudziestu czterech pracowników, a roczna wartość produkcji zamykała się sumą 122 tysięcy złotych. Okres dyrekcji obydwóch Francuzów cechowała nadal wysoka jakość techniczna wyrobów oraz bogactwo motywów dekoracyjnych. Wprowadzono znaną z Sevres trudną sztukę malowania farbami opalizującymi, wzory szylkretowe, marmurkowe i szerokie stosowanie złoceń. Wyroby koreckie cechowała wytworność i elegancja. Produkowano nadal luksusowe komplety stołowe i kawowe, żardiniery, patery, koszyki, kałamarze, lichtarze i przedmioty aptekarskie. W zdobnictwie naczyń przeważał motyw kwiatowy i owocowy, na wazonach malowano miniatury. Wyroby z Korca były przez długi okres niedoścignionym wzorem dla powstających kolejnych fabryk porcelany na ziemiach polskich (dawnej Rzeczypospolitej), a jej dzieła wywarły trwały wpływ na rozwój polskiej sztuki tworzenia porcelany. Dzisiaj są ozdobą wielu muzeów w Polsce, m.in. Muzeum Narodowego w Warszawie i Muzeum Narodowe w Krakowie. Powstanie Listopadowe 1830-31 (podczas powstania w 1831 manufaktura była zamknięta) i jego następstwa odbiły się też na Korcu i fabryce porcelany, którą w zamknięto w 1832 roku.
 
 

Uchwała Sejmu Wileńskiego z 20 lutego 1922 o przynależności Ziemi Wileńskiej do Polski
 
 

W 1918 roku odrodziło się państwo polskie i powstała niepodległa nacjonalistyczna i antypolska Litwa, która tym aktem zrywała trwającą od 1385 roku unię polsko-litewską i ogłosiła Wilno swoją stolicą. Między obu państwami rozpoczął się spór o Wilno.
 
 

Wilno zostało założone w XIV wieku na ziemi etnicznie litewskiej i do 1791 roku było stolicą Wielkiego Księstwa Litewskiego, które poza Żmudzią nie było litewskie. Także Wilno i Ziemia Wileńska w czasie wspólnych dziejów z Polską uległy polonizacji i na początku XX w. tak w Wilnie jak i na Ziemi Wileńskiej większość mieszkańców przyznawała się do narodowości polskiej i chciała żyć w granicach państwa polskiego (w Wilnie Litwini stanowili zaledwie 2% ogółu ludności!). Poza tym Wilno w biegu dziejów stało się miastem arcypolskim pod każdym względem – odgrywało wielką rolę w życiu narodu polskiego. Litwa tych faktów nie akceptowała i z wielką determinacją odrzucała branie pod uwagę wolę ludności Wilna i Wileńszczyzny w sprawie decydowania o własnym losie. Zaraz po odrodzeniu się Polski w listopadzie 1918 roku bolszewicka Rosja przystąpiła do agresji na dawne ziemie Rzeczypospolitej, która pod koniec kwietnia 1919 zakończyła się jej klęską. 19 kwietnia 1919 roku Wojsko Polskie zajęło Wilno witane entuzjastycznie przez ludność miasta. Naczelnik Państwa Polskiego Józef Piłsudski wydał 22 kwietnia 1919 roku do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego deklarując samostanowienie wszystkich narodowości przedrozbiorowej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, czyli ludność Wilna i Wileńszczyzny miała się wypowiedzieć do jakiego państwa chce należeć. W kwietniu 1920 roku doszło do wznowienia rozpoczętej w 1919 roku wojny polsko-bolszewickiej. Po początkowych polskich sukcesach militarnych doszło do bolszewickiego kontrataku i bolszewicy zajęli Wileńszczyznę wraz z Wilnem. Lenin za pomoc udzielaną bolszewikom w wojnie z Polską 12 lipca 1920 rząd sowiecki zawarł układ z rządem litewskim na mocy którego m.in. Wilno i Suwalszczyzna miały być oddane Litwie. Sowieci uciekając przed kontratakującym wojskiem polskim przekazali Wilno Litwinom. Polska odrzuciła to porozumienie i 9 października 1920 oddziały gen. Żeligowskiego wkroczyły do Wilna. 12 października gen. Żeligowski proklamował utworzenie formalnie niezależnego państwa o nazwie Litwa Środkowa ze stolicą w Wilnie, a jego ludność w wolnych i demokratycznych wyborach miała wypowiedzieć się w sprawie przyszłej przynależności państwowej tego kraju. 8 stycznia 1922 roku odbyły się wybory do Sejmu Litwy Środkowej. Prawo głosowania mieli obywatele, którzy ukończyli 21 lat, urodzili się na Wileńszczyźnie i mieszkali na niej co najmniej przez pięć lat przed 1914 rokiem. Na jeden mandat przypadało 7 tys. wyborców, ogółem miano wybrać 106 posłów. Wybierano w systemie pięcioprzymiotnikowym, a więc proporcjonalnym, głosy przeliczano metodą d’Hondta. Frekwencja wyniosła 64,35%: z ogólnej liczby 386 823 uprawnionych do głosowania osób wszystkich narodowości w wyborach zagłosowało 249 325 osób. W mieście Wilnie na 79 350 osób uprawnionych do głosowania, wzięło udział w wyborach 43 490 osób (nie głosowali Żydzi). Wszystkie mandaty w tym mieście zdobyli polscy kandydaci: 15 mandatów przypadło Polskiemu Centralnemu Komitetowi Wyborczemu i po 1 mandacie otrzymała Polska Partia Socjalistyczna, Odrodzenie i Demokraci. Ogółem 77 mandatów zdobyły partie, które zdecydowanie domagały się inkorporacji Wilna do Polski bez żadnych warunków. 1 lutego zebrał się Sejm Litwy Środkowej, którego przewodnictwo objął arcybiskup Karol Hryniewiecki (1841-1929), biskup wileński w latach 1883-85, który za swoją działalność patriotyczną i walkę z rusyfikacją został zesłany do Jarosławia nad Wołgą, a kiedy w 1890 roku został zwolniony, zabroniono mu powrotu do Wilna. Ksiądz Arcybiskup stał na trybunie przez długą chwilę, nie mogąc wydobyć z siebie głosu ze wzruszenia. A kiedy przemówił powiedział: „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus... Kiedy przed 60-ciu laty brałem udział w powstaniu styczniowym... Przez chwilę nie przestałem wierzyć wraz z rówieśnym pokoleniem (że odżyje Polska i Wilno będzie polskie)... Powołani zostaliście dać świadectwo wszem wobec, iż polską jest ta ziemia... Puścisz Panie sługę Twego w pokoju, albowiem oczy moje oglądały zbawienie ludu Twego” („Rzeczpospolita” 2.2.1922). 20 lutego 1922 roku Sejm Litwy Środkowej przyjął Uchwałę w przedmiocie przynależności państwowej Ziemi Wileńskiej. Za wnioskiem o przyłączenie ziemi wileńskiej do Polski głosowało 96 posłów, 6 wstrzymało się od głosu. Oto treść tej uchwały (dziś jest ona poza grupką historyków w ogóle nieznana, świadomie przemilczana przez polactwo, dlatego warto ją w całości przypomnieć Polakom):
 
 

„1. Wszelkie więzy prawno-państwowe, narzucone nam przemocą przez Państwo Rosyjskie, uważamy za bezpowrotnie zerwane i nieistniejące, jak również odrzucamy wszelkie prawo Rosji do ingerowania w sprawie Ziemi Wileńskiej.
2. Roszczenia prawno-państwowe do Ziemi Wileńskiej, zgłaszane przez Republikę Litewską, które znalazły swój wyraz w traktacie litewsko-sowieckim z dnia 12-go lipca 1920, jako też i wszelkie inne odrzucamy i na zawsze uchylamy.
3. Stwierdzamy uroczyście, że nie uznamy żadnej decyzji, zarówno o losach ziemi naszej, jak i w sprawie jej wewnętrznych urządzeń, powzięte przez czynniki obce wbrew naszej woli.
4. Ziemia Wileńska stanowi bez warunków i zastrzeżeń nierozdzielną część Rzeczypospolitej Polskiej.
5. Rzeczpospolita Polska posiada pełne i wyłączne prawo zwierzchności państwowej nad Ziemią Wileńską.
6. Władze ustawodawcze Rzeczypospolitej Polskiej posiadają jedyne i wyłączne prawo stanowienia o ustawach i urządzenia w Ziemi Wileńskiej zgodnie z konstytucją Rzeczypospolitej polskiej z dnia 17-go marca 1921.
7. Wzywamy Sejm Ustawodawczy i Rząd Rzeczypospolitej Polskiej do natychmiastowego przystąpienia do wykonywania praw i obowiązków, wypływających z tytułu przynależności Ziemi Wileńskiej do Rzeczypospolitej (dziennik „Rzeczpospolita”, Warszawa, 21 lutego 1922).
 
 

Litwa Środkowa została przyłączona do Polski 6 kwietnia 1922 roku mocą ustawy Sejmu Ustawodawczego „O objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską”.
 
 
 
Marian Kałuski
 
Źródło: kworum.com.pl
Zobacz równiez:





Informujemy, iż w celu optymalizacji treści na stronie, dostosowania ich do potrzeb użytkownika, jak również dla celów reklamowych i statystycznych korzystamy z informacji zapisanych w plikach cookies na urządzeniach końcowych użytkowników. Pliki cookies można kontrolować w ustawieniach przeglądarki internetowej. Korzystając z naszej strony, bez zmiany ustawień w przeglądarce internetowej oznacza, iż użytkownik akceptuje politykę stosowania plików cookies, opisaną w Polityce prywatności.