28 maja 1919 roku utworzony został powiat miejski w Wilnie. Następnie 7 czerwca 1919 roku utworzono okręgi: Brzeski (z siedzibą w Brześciu nad Bugiem) i Wileński (z siedzibą w Wilnie), oraz Zarząd Powiatów Wołyńskich (z tymczasową siedzibą w Kowlu). W skład Okręgu Brzeskiego weszły istniejące podczas zaboru rosyjskiego powiaty: brzesko-litewski, wołkowyski, prużański, słonimski, kobryński i piński; w skład Okręgu Wileńskiego powiaty: wileński, trocki, oszmiański, święciański, lidzki, grodzieński i nowogródzki. Natomiast w skład Zarządu Powiatów Wołyńskich weszły powiaty: włodzimierski, kowelski i łucki.
Z powodu zajęcia przez wojska polskie nowych terenów w okresie walk toczonych latem, 9 września 1919 r. w miejsce Zarządu Powiatów Wołyńskich utworzono Okręg Wołyński z siedzibą w Kowlu, w skład którego weszły powiaty: włodzimierski, kowelski, łucki, dubieński, rówieński, krzemieniecki, ostrogski, zasławski i zwiahelski. 20 listopada 1919 roku przeniesiono siedzibę Okręgu Wołyńskiego z Kowla do Łucka.
Natomiast na zajętej przez wojsko polskie Mińszczyźnie 15 września 1919 utworzono Okręg Miński obejmujący powiaty: miński, słucki, bobrujski, borysowski i ihumeński (cały ten obszar nie znalazł się w granicach Polski po 1920 r.). 9 lutego 1920 utworzono z części polskiej terenów powiatów lepelskiego i połockiego Okręgu Mińskiego powiat lepelski z tymczasową siedzibą w Kubliczach, gdyż Lepel i Połock pozostawały pod okupacją bolszewicką. Z kolei 10 kwietnia 1920 powstał powiat mozyrski, do którego włączono polską część powiatu rzeczyckiego.
23 października 1919 roku do Okręgu Wileńskiego przyłączono powiat brasławski, a 6 listopada 1919 powiat dziśnieński (z tymczasową siedzibą w Głębokiem), a do Okręgu Brzeskiego powiat mozyrski (z tymczasową siedzibą w Żytkowiczach; powiat ten po 1920 nie znalazł się w granicach Polski).
1 czerwca 1920 roku rozkazem Naczelnego Wodza Wojsk Polskich z dnia 29 maja 1920 roku bezpośredni nadzór nad tą strukturą administracyjną objął Rząd RP.
17 stycznia 1920 roku rozkazem Naczelnego Wodza Wojsk Polskich, Józefa Piłsudskiego, z dotychczasowego Okręgu Wołyńskiego i ziem przyległych wyodrębniono Zarząd Cywilny Ziem Wołynia i Frontu Podolskiego pod zarządem Naczelnego Komisarza, którym został Antoni Mińkiewicz, od listopada 1918 do września 1919 minister aprowizacji. Podlegał on Komisarzowi Generalnemu Ziem Wschodnich. W jego skład wchodziły okręgi: Wołyński z powiatami: włodzimierskim, kowelskim, łuckim, dubieńskim, krzemienieckim, ostrogskim, rówieńskim, zwiahelskim, zasławskim i starokonstantynowskim, oraz Podolski z powiatami: kamienieckim, płoskirowskim, nowouszyckim i latyczowskim, jak również Delegatury przy Dowództwach Frontów.
W Okręgu Wołyńskim 15 marca 1920 roku z terenów wielkiego obszarowo powiatu rówieńskiego oraz części polskiej powiatu owruckiego utworzono zupełnie nowy powiat sarneński. Natomiast 15 maja 1920 roku z Okręgu Wołyńskiego wyłączono powiat starokonstantynowski i przyłączono go do Okręgu Podolskiego.
W przeciwieństwie do Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich, Zarząd Cywilny Ziem Wołynia i Frontu Podolskiego nie został w całości podporządkowany 1 czerwca 1920 roku Rządowi RP, a tylko Naczelnemu Wodzowi Wojsk Polskich (powiaty: zwiahelski, zasławski, starokonstantynowski, kamieniecki, płoskirowski, nowouszycki i latyczowski oraz połowa powiatu ostrogskiego). Jedynie zachodni Wołyń, późniejsze województwo wołyńskie, został przekazany Rządowi RP.
Naczelny Komisarz Antoni Mińkiewicz zginął 12 lipca 1920, tj. podczas bolszewickiej ofensywy, kiedy jechał pociągiem z Płoskirowa na Podolu do Krzemieńca, który został zaatakowany przez oddziały bolszewickie.
Tak Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich jak i Zarząd Cywilny Ziem Wołynia i Frontu Podolskiego faktycznie przestały istnieć z chwilą zajęcia tych ziem przez bolszewików latem 1920, a formalnie zlikwidowano je 9 września 1920 roku. Po ponownym wyzwoleniu większej części tych ziem (bez Mińszczyzny i Podola) przez wojsko polskie, dla tych terenów utworzono tymczasowy Zarząd Terenów Etapowych i Przyfrontowych. Wobec trwałego przyłączenia tych ziem do Polski, 27 listopada 1920 roku Rada Ministrów wydała rozporządzenie, które podzieliło ten obszar na trzy województwa: nowogródzkie, poleskie i wołyńskie.
Marian Kałuski
Źródło: kworum.com.pl