Czy wprowadzane obecnie konta IKZE oraz istniejące konta IKE można przekształcić w amerykańskie konta IRA i Roth IRA?

Wprowadzona w ubiegłym roku nowelizacja ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, oraz ustawy o indywidualnych kontach emerytalnych, pozwoliła na pojawienie się z początkiem tego roku nowego produktu jakim są Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE). Konta te umożliwiają zarówno oszczędzanie na emeryturę jak i na uzyskanie ulgi podatkowej. Celem utworzenia nowego, dobrowolnego programu emerytalnego było zwiększenie zainteresowania społecznego oszczędzaniem na przyszłą emeryturę. Aby ocenić, czy nowa propozycja spotka się z powszechnym zainteresowaniem i które grupy społeczne będą beneficjentami tego produktu, należy porównać jak funkcjonują podobne programy w innych krajach.

Istniejące od kilku lat Indywidualne Konta Emerytalne (IKE), spotykają się tylko z marginalnym zainteresowaniem społecznym. Wpłaty na konta IKE nie dają możliwości uzyskania ulgi podatkowej od wpłacanych depozytów, a jedynym profitem dla posiadaczy tych kont jest uniknięcie podatku od dochodu z zainwestowanego kapitału, gdyż wypłaty z kont IKE nie podlegają opodatkowaniu. Oferowane przez banki lokaty jednodniowe, które omijały podatek od odsetek, dawały w efekcie identyczny efekt jak oszczędzanie na kontach IKE, nie ograniczając przy tym dostępu do posiadanych środków. Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego natomiast, daje możliwość uzyskania odpisu deponowanej kwoty od podstawy opodatkowania, lecz wypłaty z kont IKZE podlegają opodatkowaniu. Wysokość kwoty, którą można wpłacić na konto IKZE, uzależniona jest od podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne, czyli od przychodu podatnika za poprzedni rok. Roczna kwota wpłaty na Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego nie może przekraczać 4% ubiegłorocznego przychodu podatnika. Osoby zarabiające więcej będą więc mogły zdeponować więcej na kontach IKZE i uzyskać większą ulgę podatkową, a osoby zarabiające mało, będą kwalifikowały się na odpowiednio mniejsze wpłaty i ulgi. Umożliwiono również przeniesienie do końca bieżącego roku zgromadzonych na kontach IKE depozytów, na nowo utworzone konta IKZE które również mogą podlegać odliczeniu od dochodu. Działanie takie może doprowadzić do likwidacji kont IKE i zastąpienia ich nowymi kontami IKZE.

W Stanach Zjednoczonych istnieje wiele dobrowolnych programów emerytalnych umożliwiających zarówno otrzymania ulgi podatkowej przy dokonaniu wpłaty depozytu, jak i ograniczenia podatku przy wypłacie świadczenia. Najbardziej rozpowszechnione są konta Individual Retirement Account (IRA), które pozwalają odjąć deponowane kwoty od podstawy opodatkowania. W odróżnieniu od wprowadzanych w Polsce kont IKZE, gdzie kwota wpłaty uprawniająca do ulgi podatkowej stanowi określony procent przychodu podatnika, w USA podatnicy bez względu na osiągany dochód, uprawnieni są do dokonania wpłaty na konta IRA w takiej samej wysokości, zróżnicowanej nieco ze względu na wiek podatnika. Wpłaty te wynoszą obecnie 5.000 USD rocznie na każdego podatnika, a dla osób powyżej 50 roku życia 6.000 USD. Osoby o niskich dochodach, do 28.250 USD rocznie uprawnione są ponadto, do dopłaty celowej z amerykańskiego urzędu podatkowego Internal Revenue Service (IRS) w wysokości do 1.000 USD za dokonanie wpłaty na nieobowiązkowe programy emerytalne. Takie rozwiązanie powoduje, że dobrowolne konta IRA mają niemal wszyscy amerykańscy podatnicy.

W USA osoby posiadające większe dochody i chcące zdeponować większe kwoty na dobrowolnych programach emerytalnych, mogą otworzyć dodatkowo konto Roth IRA, które podobne jest trochę do polskiego konta IKE. Konto Roth IRA nie uprawnia wprawdzie do ulgi podatkowej przy wpłacie depozytu, lecz dochody kapitałowe z tego konta podlegają opodatkowaniu dopiero po dokonaniu wypłaty. Ze względu na to, że w USA nie ma odrębnego podatku od odsetek z lokat bankowych i są one dodawane każdego roku do dochodów z innych źródeł podlegających opodatkowaniu na zasadach ogólnych, to przesunięcie opodatkowania dochodów uzyskanych na kontach Roth IRA na czas wypłaty w okresie emerytalnym, gdy uzyskiwane dochody są mniejsze niż w okresie zatrudnienia, może przynieść znaczne oszczędności. Ponadto w USA dla osób, które ukończyły 65 lat przysługuje wyższa kwota wolna od podatku, wynosząca obecnie 10.950 USD rocznie, co pozwala na zmniejszenie podatków od wypłat z kont Roth IRA.

Biorąc pod uwagę obecne uszczelnianie podatku od dochodów z lokat bankowych i likwidację lokat jednodniowych omijających ten podatek, wpłaty na konta IKE mogą okazać się atrakcyjne i warto byłoby utrzymać tą ofertę dla osób posiadających większe dochody. Warunkiem podniesienia atrakcyjności kont IKE jest konieczność dokonania zmiany kryterium determinującego wysokość wpłat na konta IKZE. Ustalanie wielkości wpłat na te konta, jako określony procent przychodu podatnika, faworyzuje osoby lepiej zarabiające. Wysokość wynagrodzenia nie jest jednak jedynym kryterium, decydującym przy podejmowaniu zatrudnienia, dlatego też w USA przyjęto rozwiązanie, że wszystkim podatnikom przysługuje taka sama kwota do wpłaty na konta IRA. Osoba zatrudniona sezonowo i otrzymująca niskie wynagrodzenie ma więc prawo do wpłaty na konto IRA taką samą kwotę jak prezes dużej korporacji. Działania takie mają na celu zmniejszenie różnic dochodowych przyszłych emerytów, gdyż bez względu na osiągane przez nich w przeszłości dochody, będą oni mieli podobne wydatki na ochronę zdrowia itp. Dlatego też wpłaty na konta IKZE również powinny być definiowane kwotowo a nie procentowo. Po takich zmianach konta IKZE stałyby się odpowiednikiem amerykańskich kont IRA, a konta IKE funkcjonowałyby podobnie jak konta Roth IRA. Aby zainteresowanie kontami IKZE stało się powszechne, wskazane byłoby wykorzystanie amerykańskich wzorców i wprowadzenie dopłat celowych z urzędu podatkowego dla osób otrzymujących niskie wynagrodzenia które chcą oszczędzać w nieobowiązkowych programach emerytalnych.

Wprowadzane w obecnej postaci konta IKZE na pewno nie będą stymulować społeczeństwa do uczestnictwa w dobrowolnych programach emerytalnych. Rodziny wielodzietne o niskich dochodach nie będą zainteresowane posiadaniem konta IKZE, gdyż suma przysługujących dla nich ulg podatkowych będzie często większa od niewielkich podatków wynikających z małych dochodów tych rodzin. Beneficjentami kont IKZE będą więc jedynie osoby uzyskujące wyższe zarobki, gdyż definiowanie kwoty wpłat na te konta jako procent od przychodu, pozwala tej grupie zarówno na dokonanie większych wpłat jak i na otrzymanie większych ulg podatkowych. Powoduje to większe zróżnicowania dochodów przyszłych emerytów, co jest działaniem całkowicie odwrotnym niż w USA, gdzie konta IRA przyczyniają się do niwelowania tych różnic.

Wykorzystując sprawdzone amerykańskie wzorce możliwe jest przekształcenie kont IKZE oraz kont IKE w produkty, podobne do popularnych w USA kont IRA i Roth IRA. Należy więc kontynuować reformę systemu emerytalnego właśnie w tym kierunku.

Źródło: www.irs.gov Janusz Andryszak

* Tytuł pochodzi od redakcji