Objął panowanie nad Polską i Litwą w roku 1506, po śmierci swego brata Aleksandra Jagiellończyka, który rządził zaledwie 5 lat. Zygmunt będzie władał Polską i Litwą 42 lata [!], co jest ewenementem w XVI wieku. Tym bardziej, że został koronowany dopiero w 41 roku życia. Rządy Zygmunta I Starego to w wielopokoleniowej polskiej tradycji historycznej cała epoka! Państwo było silne, a król odznaczał się nie tylko rozwagą, zmysłem politycznym i wojskowym, ale też zasłynął jako mądry mecenas nauk i sztuk wszelakich. Nic dziwnego, że jego czasy nazywa się złotym wiekiem w historii Polski.
Był przedostatnim z sześciu synów króla Kazimierza, dlatego tak długo czekał na tron. Okazał się jednak najżywotniejszym z braci. Dał też Polsce następcę na tronie, Zygmunta II Augusta, który jednak, jak się później okazało, umrze bezpotomnie i będzie ostatnim z rodu Jagiellonów. Zygmunt był przezorny i przewidujący. Doprowadził do koronacji swego syna jeszcze za życia ojca (elekcja vivente rege).
Po śmierci Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunt I Stary został wyniesiony najpierw na tron litewski w Wilnie (20 października 1506), potem – na sejmie piotrkowskim 8 grudnia 1506 – został wybrany na króla Polski. Koronacja odbyła się 23 stycznia 1507 w katedrze wawelskiej.
Niemal natychmiast po koronacji król wykazał swoje kompetencje wojskowe, nakłaniając sejm litewski do przyjęcia gotowości do wojny z Moskalami. Ta wojna (1507-1508) pozwoliła uchronić terytorium litewskie przed agresją Księstwa Moskiewskiego.
Król był dobrym gospodarzem. Doprowadził do oddłużenia skarbu i do uporządkowania finansów państwa. Dążył też do ujednolicenia prawa.
Dostrzegał słabości demokracji szlacheckiej, ale respektował ten system, dążąc jednocześnie do umocnienia państwa, dóbr królewskich i do rozwoju miast. W tych dziełach wspierała go skutecznie królewska małżonka Bona Sforza.
Ważnym dziełem Zygmunta było włączenie Mazowsza do Polski, jako województwa mazowieckiego (przedtem było samodzielnym księstwem).
Także w polityce zagranicznej król miał wiele osiągnięć. Przeciwstawił się agrsji moskiewskiej na Litwę, dążył do pokrzyżowania planów moskiewsko-krzyżackich aliansów, które miały doprowadzić do uwolnienia się mistrzów krzyżackich od lenniczej zależności od króla polskiego.
Król musiał się też przeciwstawić antypolskiemu porozumieniu Habsburgów, szukających sojuszników w Skandynawii.
Po ostatniej wojnie z krzyżakami doprowadził do traktatu krakowskiego (1525), po czym nastąpił słynny hołd pruski. Książę Albrecht złożył Zygmuntowi hołd lenny, a traktat zapewniał Polsce aneksję Prus Książęcych po wygaśnięciu rodu Albrechta po mieczu.
Król Zygmunt – z natury spokojny, zrównoważony i usposobiony pokojowo – potrafił być bardzo zdecydowany i radykalny w potrzebie. Kiedy w styczniu 1525 wybuchł tumult gdański, bunt pospólstwa luterańskiego przeciwko biskupowi katolickiemu i jego jurysdykcji na tym terenie – Zygmunt wkroczył na czele wojska do miasta, zrobił natychmiast porządek a przywódców buntu nakazł ściąć.
Król był mądrym i wytrawnym mecenasem sztuki. Wspierał sztukę renesansową w Polsce, która dzięki niemu bardzo wcześnie do nas zawitała. Za szczególnie piękny, a przy tym wczesny przykład sztuki renesansowej w Polsce uważa się ufundowany przez Zygmunta (jeszcze wówczas nie króla) nagrobek królewskiego brata Jana I Olbrachta w katedrze wawelskiej (prawdopodobnie 1505).
Z inspiracji króla przebudowano w stylu renesansowym Zamek Królewski na Wawelu, z niepowtarzalną Kaplicą Zygmuntowską, nazywaną perłą renesansu toskańskiego.
Piotr Szubarczyk
za: wolnapolska.pl
