Przed kilkudziesięciu laty śp. ks. Czesław Czerwiński proboszcz katolicki w Jałówce odnalazł obraz Matki Boskiej Powstańczej. Późniejszy tam proboszcz śp. ks. Jerzy Sidorowicz czynił starania o przeprowadzenie pieczołowitej konserwacji. Należała się słusznie obrazowi gdyż jest on cenną pamiątką narodową i znajdował się w opłakanym stanie.
Przed tym właśnie obrazem w Zielone Świątki 1863 r. modlili się Powstańcy Styczniowi i stąd ruszyli w długi szlak walk na Litwie i w Białorusi. Oddział Juliana Ejtminowicza złożony był z białostoczan, bielszczan, sokólszczan i świsłoczan. Formowany był we wsi Kamionka koło Majówki: „pomiędzy przybyłymi wyróżniali się poświęceniem: Barancewicz, Brandt, Micewicz, Roman i Ejtminowicz oficerowie miejscowego moskiewskiego pułku” Dołączyli: stojący na czele bielszczan Kiersnowski (Grom), Huściłło z sokólszczanami, Kobyliński szlachcic spod Białegostoku ze swymi synami. Powstańcy podążyli do Lipowego Mostu… Przybyli tam nominowani przez Rząd Narodowy naczelnik wojenny województwa grodzieńskiego płk Onufry Duchyński i szef sztabu tegoż województwa Walery Wróblewski: „Na polanie okolonej sosnowym lasem tuż przy wsi kazano stanąć do frontu, przywołanej włości odczytano manifest Rządu Narodowego. Okrzyk „Niech żyje Polska” poniósł się po lesie”. Doszło do krwawej bitwy pod Waliłami, która okazała się chrztem bojowym Powstańców z Grodzieńszczyzny. Później „marszem przez Mostowlany, na dzień pierwszy Zielonych Świątek zdążyliśmy do miasteczka Jałówka. Kompanie złożywszy strzelby i kosy na ziemi spoczęły przy broni swojej na rynku. Konne widety stanęły na drogach poza miasteczkiem. Lud przybywający na nabożeństwo otoczył żołnierzy odczytano manifest Rządu Narodowego i akt uwłaszczenia. Potem powołano kompanie do frontu i w zupełnym porządku weszliśmy do kościoła. Klęcząc oparci o strzelby i kosy odśpiewaliśmy pieść „Z dymem pożarów” , a ksiądz święconą wodą pobłogosławił i broń i żołnierzy. Rozrzewnieni opuściliśmy kościół który się napełnił ludem. Dostarczono wszelkiej żywności, którą żołnierze spożywali na miejscu, oficerowie w dużej izbie przyległego zajazdu. Lud wysłuchawszy nabożeństwa w większej niż przedtem otoczył partyzantów. Na rozkaz naczelnika adiutant Nowosielski wtórnie obwieścił z konia manifest Rządu Narodowego i akt uwłaszczenia i wnet sporządzony został prawny protokół obwieszczenia. Częstowano szczerze i żołnierzy i oficerów w izbie. Wieczorem wyruszyliśmy z miasteczka i przechodząc lasy jałowskie przemaszerowaliśmy do wioski Wielkie Hrynki”. Tak opisuje Ignacy Aramowicz w swoim pamiętniku - „Marzenia”.
Epizod powstańczy miał wielkie znaczenie dla przyszłej historii miasteczka. Pozbawiono je praw miejskich, nowo budującą się murowaną świątynię zamieniono na cerkiew prawosławną. W 1920 r. zwrócony został katolikiem kościół Przemienienia Pańskiego, o tradycji sięgającej jeszcze czasów królowej Bony i roku 1545. Odzyskano niektóre przedmioty kultu sprzed 1863 roku, a wśród nich cudowny obraz Matki Jałowskiej i obraz Matki Boskiej Powstańczej. Ten ostatni uległ, tak jak kościół przeróbce. Mimo, że było to ludowe przedstawienie Matki Boskiej Częstochowskiej, doszyto płócienny półokrągły szczyt by dopasować do ramy ikonostasu i umieszczono napis staro–cerkiewno-słowiański.
Józef MAROSZEK
